№1 (2024)

Обзордук макала Коомдук саламаттыкты сактоо Улуттук институтунун алдындагы инфекциялык контролдоо боюнча Республикалык илимий-практикалык борборунун 20 жылдык иш тажрыйбасына арналган. Борбор 2003-жылы Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин 2003-жылдын 6-ноябрындагы №490 буйругу менен уюштурулган. "Оорукана ичиндеги инфекцияларга эпидемиологиялык көзөмөл жүргүзүү үчүн инфраструктураны уюштуруу жөнүндө". Борбордун негизги максаты инфекциялык контролду жана медициналык калдыктарды башкаруу системасын өркүндөтүүнү кайчылаш функционалдык координациялоо жана уюштуруу, медициналык жардам көрсөтүү менен байланышкан инфекцияларга эпидемиологиялык көзөмөл, клиникалык микробиология жана антибиотиктерге туруктуулукту мониторингдөө болуп саналат. Борбор инфекциялардын алдын алуу жана инфекциялык контролдоого (ИАИК) карата улуттук тутумунун ченемдик укуктук базасын түзүү боюнча бир топ иштерди аткарды. Ооруканалардын деңгээлинде ИАИК системаларына көптөгөн мониторинг жана баа берүүлөр жүргүзүлүп, аларды өркүндөтүү боюнча сунуштар берилип, кызматкерлер окутулду. Улуттук системаны чыңдоо үчүн донордук жана эл аралык уюмдардан, анын ичинде COVID-19 пандемиясы учурунда каржылоону ийгиликтүү тартуу боюнча чоң тажрыйба бар.
Бирок, ошол эле учурда, алдыда дагы бир топ иштер бар экенин моюнга алуу керек, анткени ченемдик укуктук актыларды иштеп чыгуу процесси үзгүлтүксүз жүргүзүлүшү керек. Көрсөтмөлөр, алгоритмдер жана стандарттык операциялык процедуралар өлкөнүн топтолгон тажрыйбасына жана БДССУнун жаңы сунуштарына ылайык 3-5 жыл аралыгында жаңыртылууга тийиш. ИАИК жана медициналык калдыктарын башкаруу (МКБ) боюнча мониторинг жана баалоо 2-3 жылда бир жолудан кем эмес жүргүзүлүшү керек. Бирок мониторинг процесси өзү каржылык жактан кымбат келет, ошондуктан башка ыкмаларды киргизүү керек. Республикада көптөгөн уюмдар инфекциялык контролго мониторинг жүргүзүү жана баалоо үчүн текшерүү баракчаларын колдонушат, аудиттин ар кандай түрлөрүн жүргүзүүдө бул текшерүү барактарын сунуштар менен талдоолорду, ИК жана МКБ системаларын бекемдөө боюнча сунуштар камтылган түрүндө Талдоо жана кыскача аналитикалык отчетторду даярдоо борборуна өткөрүп берүүсү жакшы болмок. Саламаттыкты сактоо уюму менен кайтарым байланыш жүргүзүү үчүн институтташтыруу, калкка медициналык жардам көрсөтүүчү мекемелердин деңгээлинде түздөн-түз ИК системаларын чыңдоо үчүн колдоо керек.

Жаңы төрөлгөн балдардын сепсиси Кыргыз Республикасы үчүн олуттуу медициналык-социалдык көйгөй болуп саналат, ал инфекциялардын алдын алуу жана инфекциялык контролдоо, диагноз коюу жана дарылоо боюнча комплекстүү мамилени жана иш-чараларды өркүндөтүүнү талап кылат. Неонаталдык сепсис көбүнчө медициналык жардам көрсөтүү менен байланышкан инфекция катары өнүгөт. 2023-жылы Коомдук саламаттыкты сактоо Улуттук институтунун алдындагы инфекциялык контролдоо боюнча Республикалык илимий-практикалык борбору (КССУИ РИКИПБ) тарабынан 6 саламаттыкты сактоо уюмдарында жургузулгөн кайчылаш изилдөөлөр көрсөткөндөй, медициналык жардам көрсөтүү менен байланышкан инфекция катары неонаталдык сепсис текшерилген 137 ымыркайдын арасынан 7,3% анык талды. Тобокелдик факторлору төмөнкүлөр болду: кан тамыр катетерлеринин болушу (RR – 6,3 жана OR – 7,3) жана дем алуу органдары тарабындагы манипуляциялар (RR – 4,2 жана OR – 6,0). Сепсис менен ооруган жаңы төрөлгөн ымыркайлардын 80% төрөлгөндө дене салмагы 2500 граммдан аз (RR – 6,4 жана OR – 7,6) жана кош бойлуулук мө өнөтү 37 жумадан аз (RR – 6,7 жана OR– 7,8) болгондугу маа нилүү фактор болгон.
Неонаталдык сепсистин алдын алуу жана дарылоо үчүн инфекциялык контролдун стандарттарын сактоо, эрте диагностика жана адекваттуу антибиотик терапиясын жүргүзүү, ошондой эле жергиликтүү эпидемиологиялык кырдаалды жана микроорганизмдердин антибиотиктерге туруктуулугун эске алуу зарыл.

Макалада Бишкек шаарында жана дүйнө жүзүндө жашаган калктын заара жолдорунун инфекцияларынын микробдук пейзажы берилген. Биздин убакта микробиологиялык изилдөөлөр зор мааниге ээ, анткени заара чыгаруу жолдорунда инфекциялык процесстин өнүгүшү менен микроорганизмдердин бардык органдарга жана системаларга таралышы коркунучтуу. Заара микробиотасын бактериологиялык изилдө өнүн жыйынтыгына талдоо жүргүзүлдү.

Илимий иштин максаты Кыргыз Республикасынын климаттык жана географиялык аймактарында А вирустуу гепатитинин узак мөөнөттүү динамикасын жана мезгилдүүлүгүн изилдөө болуп саналат. 2009-2023-жылдар аралыгында Кыргыз Республикасынын саламаттык сактоо уюмдарынын ВИЧ менен ооруу боюнча отчеттук статистикалык маалыматтарына талдоо жүргүзүлүп, мезгилдүүлүктүн жылдар боюнча көрүнүшү изилденген. Кыргыз Республикасы жыл мезгили так аныкталган мелүүн климаттык зонада жайгашкан, анда гепатит А вирусунун тышкы чөйрөдө сакталышы үчүн бардык шарттар бар. Кыргыз Республикасында гепатит А оорусунун үлүшү түндүктө 94,6%ды, түштүктө 96,8%ды түзөт. 2014-2023-жылдардын орточо көрсөткүчтөрүн айлар боюнча талдоо оорунун өөрчүү мезгили үстүбүздөгү жылдын сентябрынан кийинки жылдын февраль айына чейин уланып, оорунун эң жогорку чеги ноябрь-декабрь айларына туура келерин көрсөттү. 2020-2022-жылдардагы COVID-19 пандемиясынын учурунда А гепатитинин таралышы ай сайын бирдей деңгээлде болгон, өсүү тенденциясы байкалган эмес жана оорунун чокусу болгон эмес, оорунун циклдик жогорулашы жыл сайын байкалат.

Киришүү. Ириңдүү-сезгенүү ооруларын бактериологиялык изилдөө ыкмасы диагностиканын алтын стандарты бойдон калууда. Методдун сезгичтигине клиникалык материалдын мүнөздөмөлөрү, үлгүлөрдү алуу техникасы, колдонулган азык каражаттары жана изилдөө шарттары таасир этет. Ошондуктан, антибактериалдык терапия көбүнчө эмпирикалык мүнөзгө ээ.
Бул изилдөөнүн максаты ириңдүү-сезгенүү ооруларынын этиологиялык түзүлүшүн аныктоо болгон.
Материалдар жана ыкмалар. Анализдин объектилери болуп 2019-2021-жылдардагы клиникалык үлгүлөрдү изилдөөнүн жыйынтыктары эсептелет. Үлгүлөр колдонуудагы көрсөтмөлөргө ылайык кадимки жана хромогендик азыктандыруучу азыктарды колдонуу менен классикалык бактериологиялык ыкма менен изилденди.
Жыйынтыктар жана талкуулар. Изилденген үлгүлөрдүн структурасын талдоо көрсөткөндөй, заараны бактериурияга изилдөө - 25,55%, кан стерилдүүлүгүн аныктоо - 22,5% түздү, жараат, тамактын мазогу, какырык азыраак текшерилип, 10,86%; 3,87% жана 2,84% түзкөн. Какырыктан (99,15% жана тамактын мазогунун (97,28%) салыштырмалуу оң натыйжаларынын жогорку аныктоо көрсөткүчү, кыязы, дем алуу жолдору аркылуу өткөндө какырыктын табигый булганышы менен байланыштырылат. Жарааттын мазогу (36,7%), заараны (44,23% изилдөөдө көрсөтүлгөн оң натыйжалар табылган. Кан стерилдүүлүгүн изилдөөнүн салыштырмалуу төмөн көрсөткүчү (28,96%), кыязы, антибиотик терапиясынан кийин кан үлгүлөрүн бир жолу чогултуу менен байланышкан. Үлгүлөрдөн бөлүнүп алынган бактериялардын спектрин талдоо шарттуу бактериялардын ичинен Enterobacterales (34,9%), стафилококктор (27,7%) жана сейрек кездешүүчү стрептококктор (13,9%) жана Pseudomonas aeruginosa (4,50%) жана башка микроорганизмдер (19,10%) бөлүнөрүн көрсөттү. Башка микроорганизмдердин тобуна Candida spp, Acinetobacter spp, Moraxella spp жана көгөрүп кирет. Билдирилген маалыматтар Listeria spp, Legionella spp, Micoplasma spp сыяктуу кан инфекциялары жана төмөнкү дем алуу жолдорунун инфекциялары үчүн маанилүү микроорганизмдердин спектрин чагылдырбайт. Ушуга байланыштуу маанилүү микроорганизмдердин спектрин кеңейтүү, сапатты камсыз кылуу жана сезгич азык каражат тарын,микробиологиялык анализаторлорду колдонуу менен зарыл.
Жыйынтык. Заараны бактериурияга изилдөө - 25,55%, кан стерилдү үлүгүн аныктоо - 22,5%, жараат, тамактын мазогу, какырык азыраак текшерилип, 10,86%; 3,87% жана 2,84% түзкөн.Сезгенүү процесстеринин себеби көбүнчө Enterobacterales тукумундагы бактериялар (34,9%), стафилококктор (27,7%) жана азыраак стрептококктор (13,9%), Pse udomonas aeruginosa (4,50%) жана башка микроорганизмдер (19,10%). Сезимтал жана атайын хромогендик агарларды жана микробиологиялык анализаторлорду колдонуу изилдөөнүн ишенимдүү жана өз убагында натыйжаларын камсыз кылат.

Киришүү. Инфекциянын алдын алуу жана көзөмөлдөө – саламаттыкты сактоо уюмдарында инфекциялардын алдын алуу боюнча системалык мамиле. Бул практика саясатты иштеп чыгуудан баштап медициналык персоналга чейин саламаттыкты сактоонун бардык деңгээлдерди камтыйт. Бейтаптын коопсуздугун жана медициналык тейлөөнүн сапатын камсыз кылуу үчүн бул универсалдуу мааниге ээ. Ооругандардын санынын көбөйүшү жана антибиотиктерге туруктуулугу менен актуалдуулугу жогорулайт. ДССУ бул чакырыктарга жооп иретинде глобалдык стратегияны сунуштады. Саламаттык сактоо мекемелеринде инфекциянын алдын алуу боюнча натыйжасыз чаралар микробдорго каршы туруктуулукту жана саламаттыкты сактоо менен байланышкан инфекцияларды жогорулатуунун негизги фактору болуп саналат. Бирок, мындай инфекциялардын олуттуу бөлүгүн алдын алуу үчүн потенциал бар, бул алардын жайылышын азайтуу стратегиялары боюнча ДСУнун глобалдык стратегиясын иштеп чыгуу менен колдоого алынат. Бул изилдөөнүн максаты талдоо, инфекциянын алдын алуу жана көзөмөлдөө мониторингинин жана баалоонун негизги аспектилерин аныктоо жана натыйжаларды жана алардын заманбап медициналык практикадагы маанисин талкуулоо болуп саналат. Материалдар жана методдор. инфекцияны алдын алуу жана көзөмөлдөөнү баалоо Бишкек шаарында жана Чүй облусунда 10.10.2023-жылдан 11.06.2023-жылга чейин түз байкоо жүргүзүү ыкмасы менен жүргүзүлгөн. Баалоо ооруканалар жана БМСЖ үчүн иштелип чыккан баалоо текшерүү тизмесин колдонуу менен жүргүзүлгөн. Статистикалык маалыматтарды иштетүү MS Office Excel 365 программасында аткарылган, анын ичинде статистикалык байкоо, корреляция жана регрессиялык талдоо ыкмалары. Жыйынтыктар жана талкулоо. Бишкек шаарында жана Чүй облусунда инфекцияны алдын алуу жана көзөмөлдөөнү баалоонун жыйынтыгы бир катар компоненттер боюнча жогорку эффективдү үлүктү көрсөттү. Натыйжалуулуктун эң жогорку критерийлерине төмөнкү компоненттер боюнча жетишилген: “Медициналык процедуралардын коопсуздугу” (84,9%), “Медициналык калдыктарды башкаруу” (82,4%), “Борбордук стерилизация бөлүмү” (77,5%), “Оорукананын гигиенасы” (76,2%). Администрациялык камсыздоодо (66,5%), изоляциялоо тутумунда (60,2%), медициналык персоналды даярдоодо (26%) жана эпидемиологиялык көзөмөлдө (33,5%) базалык деңгээл (25-50%) иш-ча ралардын орточо натыйжалуулугу жакшыртуу чараларын талап кылат. Бул жыйынтыктар саламаттыкты сактоо провайдерлерин окутууну жана саламаттык сактоо менен байланышкан инфекцияларды көзөмөл дөө аракеттерин жакшыртуу зарылдыгын көрсөтүп турат. Жыйынтык. Административдик колдоодо (66,5%) жана изоляциялык системаларда (60,2%) натыйжалуулуктун орточо деңгээли, ошондой эле медициналык персоналды окутууда (26%) жана эпидемиологиялык көзөмөлдө (33,5%) натыйжалуулуктун төмөн экени аныкталган. Бул инфекцияны көзөмөлдөөнүн пландарында өнүктүрүү боюнча көбүрөөк иш-чараларды киргизүү зарылдыгын көрсөтүп турат. Сунуштар жакшыртылган административдик колдоону, изоляция системаларын, саламаттыкты сактоо кызматкерлеринин квалификациясын жогорула тууну жана саламаттык сактоо менен байланышкан инфекцияларынын көзөмөлүн камтыйт.

Макалада Кыргыз Республикасындагы кызамык очокторуна жүргү зүлгөн талдоонун жыйынтыктары берилген. Алынган маалыматтар боюнча, Республиканын аймагында вирустун тынымсыз көбөйүүсүн күбөлөндүрөт. Эң кооптуу аймак катары Бишкек шаарында кызамык оорусу Чүй облусуна салыштырмалуу 1,8 эсеге, Ош облусунда 2,4 эсеге, Жалал-Абад облусунда 10,0 эсеге көп катталган. Кызамык очокторунун узак мөөнөттүү динамикасында Республиканын бардык аймактарында кеңири таралган жана эмдөөгө чейинки мезгилдин эпи демиялык процессиндегидей 2 жылдан 3 жылга чейинки интервал менен мезгил-мезгили менен күчөп кетүүлөрү байкалууда, бул вирустун туруктуу өзгөрүшүн көрсөтүп турат. Кызамык оорусунун пайда болушунун факторлорунун бири болуп, оорунун жана эмдөөнүн бейтапканалык кызамык болуп эсептелинет. Кызамык оорусунун очоктук көбөйүшүнө көбүнчө эмделбеген балдар саналат.

Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун маалыматы боюнча, кан аркылуу жугуучу вирустук гепатиттеринен, өлүмгө алып келген негизги учурлары 20-49 жаштагы жаштар арасында байкалат. Ушуга байланыштуу макаланын максаты Кыргыз Республикасындагы жашаган жаштардын (18-49 жаш) арасында кан аркылуу жугуучу В жана С вирустук гепатиттеринин таралышын талдоо болуп саналат. Материалдар жана ыкмалар. Талдоо жүргүзүү үчүн 1998-жылдан 2021га чейинки мезгилде Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлигинин электрондук ден- соолук борборунун Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин Оорулардын алдын алуу жана мамлекеттик санитардык-эпидемиологиялык көзөмөлдөө департаментинин маалыматтары колдонулган. Жыйынтыктар. В жана С курч вирустук гепатиттеринин жаны учурларын каттоосунун көрсөткүчтөрү боюнча оорунун төмөндөшүнүн орточо тенденциялары аныкталган (Т<5%). Эң маанилүү топ 18 жаштан 49 жашка чейинкилер. Алардын жаш курагы боюнча В курч вирустук гепатити боюнча 80,6% жана С курч вирустук гепатити боюнча 67,9% үлүшүн түздү. ВГВнын катталган учурларынын көпчүлүгүн өнөкөт гепатити 66,2% ин түзүп жана алар биринчи жолу 18-49 жаштагылар арасында аныкталат. Кан менен байланышта болгон өнөкөт гепатиттин түзүмүндө жаштардын үлүшү 72,5% тен 83,7%ке чейин. Учурдагы мамлекеттик статистика реалдуу жагдайларды чагылдырбагандыгын эске алганда дагы, 18 жаштан 49 жашка чейинки курактык топ негизги болуп саналат деген тыянак чыгарууга болот. Толук эпидемиологиялык көрүнүшүн, түзүү үчүн бул популяцияда кан аркылуу жугуучу вирустук гепатиттеринин таралышынын тобокелдик факторлорун изилдөө үчүн кошумча изилдөөлөр жүргүзүлүшү керек.

Кыргыз Республикасынын саламаттык сактоо системасынын функцияларынын бири болуп саламаттык сактоо уюмдарында кургак учукка каршы инфекциялык көзөмөлдөө иш-чараларын жүргүзүү саналат. Кургак учукка каршы күрөшүү боюнча инфекциялык көзөмөлдөө иш-чаралардын туура жүргүзүлүшү кургак учуктун бейтаптардан медицина кызматкерлерине нозокомиалдык таралышын же бейтаптардын арасында инфекциянын кайчылаш таралышынын алдын алат. Республиканын бардык 25 (100%) кургак учукка каршы ооруканаларында жана республиканын бардык аймактарында 895 баштапкы медициналык-санитардык жардам көрсөтүү уюмдарында (49,9%) кургак учукка каршы инфекциялык контролдоо иш-чараларынын аткарылышына баа берилди. Баалоо натыйжалары үч критерий боюнча чечмеленди (эң жакшы, жакшы жана канааттандырарлык). Анын негизинде өлкөдөгү кургак учукка каршы бардык ооруканаларга канааттандырарлык баа берилди, баалоо көрсөткүчү 70% жана андан жогору болду. Бааланган МСАК саламаттык сактоо уюмдарынын ичинен 41,3%ы гана канааттандырарлык көрсөткүчкө туура келет (70% жана андан көп).

COVID-19 пандемиясы дүйнөнүн бардык өлкөлөрүндө, анын ичинде Кыргызстанда да кеңири жайылды. Саламаттыкты сактоо уюмдарында коргоо жана инфекцияны көзөмөлдөө боюнча чаралардын жетишсиздиги медицина кызматкерлеринин арасында оорунун өсүшүнө алып келди. 2020-жылы саламаттыкты сактоо уюмдарында инфекциялык көзөмөлдөө практикасына байкоо жүргүзүүнүн жана COVID-19, COVID-19га шектелген, пневмония учурларын башкаруу боюнча 80 койкалуу же андан көп ооруканалардын, 100 койкалуу жана андан жогору амбулаториялык ооруканаларда медициналык персоналынын сурамжылоосунун негизинде кросс-секциялык изилдөө жүргүзүлгөн. Изилдөөнүн максаты инфекциялык контролдоо чараларына баа берүү, кемчиликтерди аныктоо жана сунуштарды берүү болду. Баалоо 16 саламаттыкты сактоо уюмунда (22 бөлүмдө) жүргүзүлдү, анын ичинен 2 мекеме социалдык объектилерден өзгөртүлүп, Бишкек, Ош шаарларында жана Чүй облусунда күндүзгү амбулатория катары иштеген. Маалыматтарды талдоо административдик чаралардын жетишсиздигин, инженердик-техникалык иш-чаралардын жоктугун жана жеке коргонуу каражаттарын эффективдүү пайдаланбаганын аныктады.

Киришүү. Учурда COVID-19 пандемиясы дүйнө жүзү боюнча саламаттыкты сактоо системалары үчүн негизги көйгөйлөрдүн бири болуп саналат. Пандемия учурунда сактык чаралары катары социалдык алыстоо, үйдөн обочолонуу жана амбулатордук кайрылуулардын кыскарышы сексуалдык жана репродуктивдүү ден соолук (СРД) кызматтарынын үзгүлтүккө учурашына алып келди. Тарыхый тажрыйба көрсөткөндөй, пандемия калктын репродуктивдүү ден соолугуна, өзгөчө аялдардын репродуктивдүү ден соолугуна олуттуу таасирин тийгизиши мүмкүн.
Материалдар жана ыкмалар. COVID-19 менен күрөшүү боюнча иш-чаралардын аткарылышы аялдардын репродуктивдүү ден соолугуна кандай таасир этиши мүмкүн экендигин баалоо үчүн биз ар кандай булактардан алынган маалыматтарды чогулттук: Улуттук статистикалык комитет (Кыргыз Республикасынын Улуттук статистика комитети), Электрондук ден соолук борбору (ЭДБ) Саламаттыкты сактоо министрлигине караштуу Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин оорулардын алдын алуу жана мамлекеттик санитардык-эпидемиологиялык көзөмөл департаменти (ОААжМСЭКД) жана башка ачык маалымат булактары. Ошондой эле Кыргызстанда жана дүйнө жүзү боюнча COVID-19 пандемиясынын аялдардын репродук тивдүү ден соолугуна тийгизген таасирине байланыштуу илимий изилдөөлөргө жана маалыматтарга сереп салынды.Изилдөөлөр Pub Med, Google Scholar жана Кыргызстандын Улуттук медициналык китепканасынын маалымат базалары аркылуу аныкталган.
Жыйынтыктары жана талкуулоо. Колдо болгон маалыматтарды талдоонун натыйжасында COVID-19 пандемиясы Кыргызстандагы аялдардын репродуктивдүү ден соолугуна олуттуу таасирин тийгизгени белгилүү болду. Пандемия маалында медициналык жардамдын жеткиликтүүлүгү аялдардын репродуктивдүү ден соолугуна да таасирин тийгизген. Көптөгөн аялдар контрацепция жана медициналык жардам сыяктуу керектүү медициналык жардам алууда кыйынчылыктарга туш болушкан. Улуттук статистикалык комитеттин маалыматы бою нча, энелердин өлүмүнүн деңгээлинде Кыргызстан боюнча да, анын айрым аймактарында да олуттуу өзгөрүүлө болгон.
Корутунду. Колдо болгон маалыматтардын анализи COVID-19 аялдардын репродуктивдүү ден соолугуна түз жана кыйыр таасирин тийгизенин тастыктады. Кош бойлуу аялдардын COVID-19дан өлүмү өлкөдөгү энелердин өлүмүнүн жалпы көрсөткүчүн статистикалык жактан олуттуу өзгөрттү. Пандемия ошондой эле контрацепция боюнча кеңеш берүү, каалабаган кош бойлуулукту коопсуз токтотуу, кош бойлуулуктун кыйынчылыктарын диагностикалоо жана дарылоо сыяктуу медициналык кызматтардын жеткиликтүүлүгүнүн кыскарышына да таасирин тийгизди.

Киришүү. АИВ менен жашаган кайра аныкталган адамдардын арасында жыл сайын мигранттардын саны өсүүдө. Алсак, АИВ-позитивдүү адамдардын арасында мигранттардын саны 2010-жылдан 2019-жылга чейин 37 эсеге көбөйгөн (55тен 2042 адамга чейин). 2020-жылдын башына карата АИВ-позитивдүү адамдардын жалпы санынан мигранттардын үлүшү 22,41% ды түздү. Эмгек мигранттарынын арасындагы кырдаалды иликтөө максатында 2023-жылы Кыргыз Республикасында биринчи жолу эмгек мигранттарынын арасында изилдөө жүргүзүлдү. Материалдар жана методдор. Эмгек мигранттарын тандоону түзүү үчүн респонденттер өздөрү түзгөн тандоо методикасы колдонулган (ЭИК). Изилдөөгө акыркы 24 ай ичинде акча табуу максатында өлкөдөн тышкары жүргөн эмгек мигранттары чакырылган. Изилдөөнүн катышуучулары жарым структураланган анкета менен маектешип жана ВИЧ, Гепатит С (ВГС), Гепатит В (ВГВ) жана Сифилиске текшерилди. Жыйынтыктар жана талкуулоо. Изилдөөгө бардыгы болуп 945 эмгек мигранттары катышкан: Жалал - Абад ш. (n=212), Ош ш. (n=167), Ноокат (n=284) жана Сокулук (n=282). АИВдин эң көп таркалышы Сокулуктан келген мигранттары арасында байкалган, 1.5%. ВГС Ош шаарында (13.4%) жана Сокулука (4.3%). Ал эми, Ноокатта ВГВ (7.04%) мигранттардын арасында көп кездешкен. Сифилиске каршы антителолор Оштон (4.3%) жана Сокулуктан (4%) келген мигранттарда көбүрөөк табылган. Корутунду.Изилдөөнүн жыйынтыктары боюнча эмгек мигранттарын АИВ эпидемиясынын контекстинде жогорку тобокелдик тобу катары аныктоого боло турган өзүнчө категорияга бөлүүгө болот. Эмгек мигранттарына арналган алдын алуу программаларын иштеп чыгуу жана кырдаалды андан ары изилдөө сунушталат.

Илимий иштин максаты Кыргыз Республикасынын климаттык жана географиялык аймактарында А вирустук гепатитинин таралышын жана коркунуч факторлорун изилдөө. Натыйжада, вирустук гепатит Анын жогорку каттоо көрсөткүчү сентябрда оорунун көбөйүшүн, декабрда эң жогорку чегин жана февраль айында кескин төмөндөөнү байкап, пандемия учурунда сезондук циклдүүлүк дээрлик болгон эмес. Кыргыз Республикасынын калкынын арасында сурамжылоо ыкмасын колдонуу менен макулдук берген калктын арасында HAV IgM маркеринин болушун жана тобокелдик факторлорун изилдөө жолу менен А гепатитинин курч түрүнүн таралышы изилденген. Ошол эле учурда, чектөө чаралары киргизилген COVID-19 пандемиясынын учурундагы жашоо образы жана жалпысынан адамдын жүрүм-турумуна байланыштуу суроолор болду. Натыйжаларга ылайык, үлгүнүн 1,5% кандын сарысында IgM бар экени аныкталган. COVID-19 пандемиясынын учурунда А гепатитинин сезондуулугунун жылмакай болушу жалпы республика боюнча калктын 93,1% профилактикалык иш-чараларды жана чектөө чаралары боюнча өкмөттүн талаптарын аткаргандыгына байланыштуу. Респонденттердин 14,6%ы гана жуулбаган жашылча-жемиштерди, респонденттердин жарымынан көбү чийки, кайнатылбаган сууну колдонушкан. Калктын бештен бир бөлүгү фастфудду колдонушкан, Бишкек жана Ош шаарларынын калкы эң көп жеген, тиешелүүлүгүнө жараша 84,9% жана 90,0%. Кыргыз Республикасынын калкынын 84,6%ы крандагы сууну тиричилик муктаждыктары үчүн пайдаланса, респонденттердин 79,6%ы суу тунук, 12,9% - булуттуу деп жооп беришкен, 7%га жакыны жооп беришкен эмес.

Бул илимий иш тиешелүүлүгүнө жараша 2023-жылга өзүн-өзү баалоо маалыматтарынын жана 2021-жылга тышкы мониторингдин негизинде саламаттыкты сактоо уюмдарындагы инфекциялык контролдоо системасынын анализин камтыйт. 2023-жылы саламаттыкты сактоо уюмдарынын деңгээлинде инфекциялык контролдун (ЖК) жалпы көрсөткүчү 86,2% түздү, бул 2021-жылдагы тышкы баалоонун жыйынтыгынан (78%) 8,2%га жогору.
Ар кандай ИК критерийлерин деталдуу талдоо көрсөткөндөй, 2023-жылы ички мониторинг жогорку бааланган блоктордун, мисалы, медициналык процедуралардын коопсуздугу (95,5%), тышкы монито рингге салыштырмалуу 88,2 % ти түзгөн, 7,3%ке өскөн, медициналык калдыктарды башкаруу (95%) жана персоналды окутуу (89,2%), тышкы мониторингге салыштырмалуу (73%), бул 12,2%га жогору. 2021-жылдагы тышкы баалоо менен салыштыруу, өзгөчө изоляция тутуму жана административдик колдоо жаатындагы айырмачылыктарды баса белгиледи.
Натыйжалар тышкы баалоого салыштырмалуу ички мониторинг үчүн жогорку упайларды да көрсөтүп турат. Бирок, ички баа берүүнүн объек тивдүүлүгү жөнүндө маселе бойдон калууда, анткени алар субъектив дүү факторлорго жана маалыматтардын мүмкүн бурмаланышына, ошондой эле медициналык персоналдын жаңылануусунан улам үзгүлтүксүз окутуунун жоктугуна дуушар болушу мүмкүн.
Аймактык айырмачылыктардын шартында Бишкек шаарындагы жана айрым облустардагы уюмдар жогорку көрсөткүчтөрдү көрсөтсө, айрым облустук жана райондук деңгээлдеги көрсөткүчтөр төмөн.
Бул айырмачылыктар инфекцияны көзөмөлдөө системаларын жакшыртуу боюнча стратегияларды иштеп чыгууда жергиликтүү шарттарды жана ресурстарды эске алуунун маанилүүлүгүн көрсөтүп турат. Жалпы корутунду инфекциялык контролдоо системасы 2023-жылы ички мониторингдин негизинде натыйжалуураак иштейт деген гипотезаны колдойт, бирок ошол эле учурда бул баалардын объективдүүлүгүн тастыктоо жана медициналык мекемелерде инфекциялык контролдоо системасынын сапатына таасир этүүчү факторлорду аныктоо үчүн кошумча изилдөөлөрдү жүргүзүүнү талап кылат.

Макалада Кыргыз Республикасынын аймагында бруцелла штаммдарынын адамдар жана айыл чарба жаныбарларынын арасында таралышы боюнча маалыматтар келтирилген. Ар кайсы авторлор тарабы нан жүргүзүлгөн молекулярдык-генетикалык анализдердин натыйжалары боюнча адамдардан бөлүнүп алынган бруцеллалар B. melitensis түрүнө гана таандык экени аныкталды, айыл чарба жаныбарларынан бөлүнүп алынган изоляттар бруцелланын эки түрүнүн тең циркуляция болуп жатканын көрсөттү. Кой эчкилерден алынган 443 штаммдын 427си (96,3%) B. melitensis жана 16 (3,6%) штамм B. abortus катары аныкталган. Ийри мүйүздүү малдан алынган бруцелланын 30 штаммынын түрү боюнча 11 (37%) B.abortus жана 19 үлгү (63%) B.melitensis катары классификацияланды. Ошондой эле B. melitensis бодо малга жана B. abortus кой эчкилерге миграция болору жөнүндө маалыматтар берилди. Ал эми адамдардан бөлүнүп алынган толук геном тизмегинин натыйжалары боюнча B. melitensis түрү аныкталды жана бруцеллездун козгогучунун штаммдары Түркмөнстан, Туркия, Ирандын штаммдарына эң көп окшоштугу бар Чыгыш Жер Ортолук деңизинин өлкө лөрүндө жүргөн штаммдары менен бирдей экендигин көрсөттү.