Кыргызстандын Саламаттык Сактоо
Zdravoohraneniye Kyrgyzstana

ISSN 1694-8068 (Print)

ISSN 1694-805X (Online)

«Манас» эпосун 14 саат 27 минут тынымсыз айтууда, манасчынын организминдеги биохимиялык ѳзгѳрүүлѳрдү изилдѳѳ

«Манас» эпосун 14 саат 27 минут тынымсыз айтууда, манасчынын организминдеги биохимиялык ѳзгѳрүүлѳрдү изилдѳѳ
Полный текст Full text Толук текст  

Корутунду

Бул макалада, манасчынын узак убакытка Манас айтуусуна чейинки жана айтып бүткѳндѳн кийинки учурда алынган канынын биохимиялык өзгөрүүлөрүн изилдөөсүнүн жыйынтыктары чагылдырылган (12-ноябрда 2020- жылы манасчы Дөөлөт Сыдыков 14 саат 27 мүнөт тыныгуусуз Манас эпосун айтып, Гиннес рекорддор китебине кирди.). Бул процесс курч психо-эмоционалдык жана физикалык стресс катары каралды. Изилдөөнүн жүрүшүндө, биз негизинен стресске сезгич болгон кандын негизги кѳрсѳткүчтѳрүн карадык, атап айтканда: кандын жалпы анализинин көрсөткүчтөрү жана төмөнкү биохимиялык көрсөткүчтөр: тропонин I, кортизол, глюкоза, холестерин, тѳмѳнкү тыгыздыктагы липопротеиддер (ТТЛП), ѳтѳ тѳмѳнкү тыгыздыктагы липопротеиддер (ЖТЛП), жалпы белок, лактат. Изилдөөнүн жыйынтыктары тѳмѳнкүлѳрдү көрсөттү: бул процесстин жүрүшүндө кортизол жогорулаган, бирок ошол эле убакта иммундук системанын бардык көрсөткүчтөру жогорулаган, бул учурда алар кортизол менен бирге иммундук системанын күчүн жогорулатууда синергист болгонун далилдейт; кандын ак денечелеринин саны жогорулады, бул иммундук системанын кубаттуу күч менен иштегендигин белгилейт; анаэробдук гликолиз күчѳп, лактаттын ѳтѳ чоң, критикалык санда топтолушуна алып келген, бирок, буга карабастан, организмдин буфердик системалары жана коргоочу күчтөрү терс кесепеттерден сактады; гемоглобин жана гематокрит нормалдуу маанилеринин алкагынан четтеген жок, бул стресске карабастан, сапаттуу эритропоэз процесси жүргѳндүгүн далилдейт; күчтүү стресске карабастан, белоктун жалпы саны нормалык ченеминен четтеген жок; тромбоциттердин саны референстик маанисинен ашкан жок; кан басымы нормадан алыстаган жок. Бардык жогоруда көрсөтүлгөн көрсөткүчтөр, манасчынын организми жѳнѳкѳй организм адатта чыдай алгыс курч стресс факторлоруна туруштук бере алганын, ал стрессорлорго оң жооп бергенин жана ийгиликтүү ылайыкташканын далилдейт, анткени манасчы Манас айтууда эң жогорку эмоционалык эргүүгѳ кирген, Манас айтууга жан дүйнѳсү менен берилип, жогорку руханий абалда болгондугун далилдейт. Бул касиет, анын организмин стрессорлордун терс таасиринен жана терс кесепеттеринен сактап калды.

Авторлор жөнүндө

Махмудова Жылдыз Акматовна, доктор биологических наук, заведующая кафедрой биохимии с курсом
общей и биоорганической химии, Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева,
Бишкек, Кыргызская Республика;
Дюшеева Бегимжан Муканбетовна, кандидат химических наук, и.о.доцента кафедры биохимии с курсом
общей и биоорганической химии, Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева,
Бишкек, Кыргызская Республика;
Баатырова Нурайымкан Жумабековна, старший преподаватель кафедры биохимии с курсом общей и био-
органической химии, Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева,Бишкек, Кыргызская Республика;

Ниязалиева Джамилия Карыбековна, ассистент кафедры биохимии с курсом общей и биоорганической
химии, Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева, Бишкек, Кыргызская Респуб-
лика;
Таалайбекова Мээрим Таалайбековна, ассистент кафедры биохимии с курсом общей и биоорганической
химии;Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева,Бишкек, Кыргызская Респуб-
лика.

Makhmudova Zhyldyz Akmatovna, doctor of biological sciences, head of the department of biochemistry with a
course in general and bioorganic chemistry, Kyrgyz State Medical Academy named after I.K. Akhunbaeva, Bishkek, 
Kyrgyz Republic;
Dyusheeva Begimzhan Mukanbetovna, candidate of chemical sciences, acting assistant professor of the department
of biochemistry with a course in general and bioorganic chemistry, Kyrgyz State Medical Academy named after I.K.
Akhunbaeva,Bishkek, Kyrgyz Republic;
Baatyrova Nurayymkan Zhumabekovna, senior lecturer at the Department of Biochemistry with a course in general
and bioorganic chemistry, Kyrgyz State Medical Academy named after I.K. Akhunbaeva,Bishkek, Kyrgyz Republic;
Niyazalieva Jamilia Karybekovna, assistant of the Department of Biochemistry with a course in general and bioorganic
chemistry; Kyrgyz State Medical Academy named after I.K. Akhunbaeva, Bishkek, Kyrgyz Republic;
Taalaibekova Meerim Taalaibekovna, assistant of the Department of Biochemistry with a course in general and
bioorganic chemistry; Kyrgyz State Medical Academy named after I.K. Akhunbaeva,Bishkek, Kyrgyz Republic.

Махмудова Жылдыз Акматовна, биология илимдеринин доктору, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамле-
кеттик медициналык академиясынын жалпы жана биорганикалык химия курсу менен биохимия кафедрасынын
башчысы, Бишкек, Кыргыз Республикасы; 
Дюшеева Бегимжан Муканбетовна, химия илимдеринин кандидаты, биохимия кафедрасынын доцентинин
милдетин аткаруучу, жалпы жана биорганикалык химия курсу, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик
медициналык академиясы,Бишкек, Кыргыз Республикасы; 
Баатырова Нурайымкан Жумабековна, биохимия кафедрасынын улук окутуучусу, жалпы жана биорганикалык
химия курсу боюнча, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы, Бишкек, Кыргыз Республикасы; 

Ниязалиева Жамилия Карыбековна, биохимия кафедрасынын жалпы жана биорганикалык химия курсу
боюнча ассистенти,  И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы, Бишкек, Кыргыз Республикасы; 
Таалайбекова Мээрим Таалайбековна, жалпы жана биорганикалык химия курсу боюнча биохимия кафедра-
сынын ассистенти; И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы,Бишкек, Кыргыз Республикасы.

Шилтемелер

1. Селье Г. Очерки об адаптационноме. – М.: Медгиз, 1999.
2. Меерсон Ф.З.Адаптационная медицина: механизмы и защитные эффекты адаптации. – М.: Hypoxia Medical LTD, 1993.
3. Wang Q., Wang M., Whim M.D. Neuropeptide y gates a stressinduced,long-lasting plasticity in the sympathetic nervous system//J Neurosci. – 2013. – Vol. 33. – Iss.31. – P.12705–12717.

4. Козлов А. И., Козлова М. А. Кортизол как маркер стресса //Физиология человека, , том 40, № 2, с. 123–136, Москва 2014.
5. Datson N.A., van den Oever J.M., Korobko O.B. et al. Previous history of chronic stress changes the transcriptional response to glucocorticoid challenge in the dentate gyrus region of the malerat hippocampus // Endocrinology. – 2013. – Vol. 154. – Iss. 9. –P. 3261–3272.

6. https://minutkoclinic.com/blog-doktora-minutko/analiz-krovi-pristresse-i-nevroze
7. Соловьева И.В. Лактат в оценке тяжести критических состояний. «Диакон», г. Пущино, 2018. – 34с
С.Г. Юнусова, А.Н. Розенталь, Т.В. Балтина. Стресс. Биологический и психологический аспекты. Ученые записки казанского государственного университета. Том 150, кн. 3. Гуманитарные науки 2008.



1. Selye G. Essays on adaptational. – M.: Medgiz, 1999.
2. Meerson F. Z. Adaptive medicine: mechanisms and protective effects of adaptation. – M.: Hypoxia Medical LTD, 1993.

3. Wang Q., Wang M., Whim M.D. Neuropeptide y gates a stressinduced,long-lasting plasticity in the sympathetic nervous system//J Neurosci. – 2013. – Vol. 33. – Iss.31. – P.12705–12717.
4. Kozlov A. I., Kozlov M. A. Cortisol as a marker of stress //Human Physiology, volume 40, No. 2, pp. 123-136, Moscow
2014.

5. Datson N.A., van den Oever J.M., Korobko O.B. et al. Previoushistory of chronic stress changes the transcriptional response to glucocorticoid challenge in the dentate gyrus region of the malerat hippocampus // Endocrinology. – 2013. – Vol. 154. – Iss. 9. –P. 3261–3272.
6.https://minutkoclinic.com/blog-doktora-minutko/analiz-krovi-pristresse-i-nevroze
7. Solovyova I. V. Lactate in the assessment of the severity of critical conditions. "Deacon", Pushchino, 2018 –34P.
8. S. G. Yunusova, A. N. Rosenthal, T. V. Baltina. Stress. Biological and psychological aspects. // Scientific notes of the Kazan State University. Volume 150, Book 3. Humanities 2008.

1. Селье Г. Очерки об адаптационноме. – М.: Медгиз, 1999.
2. Меерсон Ф.З.Адаптационная медицина: механизмы и защитные эффекты адаптации. – М.: Hypoxia Medical LTD, 1993.
3. Wang Q., Wang M., Whim M.D. Neuropeptide y gates a stressinduced,long-lasting plasticity in the sympathetic nervous system//J Neurosci. – 2013. – Vol. 33. – Iss.31. – P.12705–12717.

4. Козлов А. И., Козлова М. А. Кортизол как маркер стресса //Физиология человека, , том 40, № 2, с. 123–136, Москва 2014.
5. Datson N.A., van den Oever J.M., Korobko O.B. et al. Previous history of chronic stress changes the transcriptional response to glucocorticoid challenge in the dentate gyrus region of the malerat hippocampus // Endocrinology. – 2013. – Vol. 154. – Iss. 9. –P. 3261–3272.

6. https://minutkoclinic.com/blog-doktora-minutko/analiz-krovi-pristresse-i-nevroze
7. Соловьева И.В. Лактат в оценке тяжести критических состояний. «Диакон», г. Пущино, 2018. – 34с
С.Г. Юнусова, А.Н. Розенталь, Т.В. Балтина. Стресс. Биологический и психологический аспекты. Ученые записки казанского государственного университета. Том 150, кн. 3. Гуманитарные науки 2008.

Для цитирования

Махмудова Ж.А., Дюшеева Б.М., Баатырова Н.Ж., Ниязалиева Ж.К., Таалайбекова М.Т. Исследование биохимических изменений в организме манасчи рассказывающего эпос «Манас» в течение 14 часов 27 минут. Здравоохранение Кыргызстана 2021, № 3, с. 115-124;

https://doi.org/10.51350/zdravkg-2021-9315115

For citation

Makhmudova Z.A., Dusheeva B.M., Baatyrova N.J., Niyazalieva J.K., Taalaibekova M.T. The study of biochemical changes
in the body of a manaschi telling the epic "Manas" for 14 hours and 27 minutes. Health care of Kyrgyzstan 2021, no 3, pp.
115-124;

https://doi.org/10.51350/zdravkg-2021-9315115

Цитата үчүн

Махмудова Ж.А., Дюшеева Б.М., Баатырова Н.Ж., Ниязалиева Ж.К., Таалайбекова М.Т. «Манас» эпосун 14 саат 27
минут тынымсыз айтууда, манасчынын организминдеги биохимиялык ѳзгѳрүүлѳрдү изилдѳѳ. Кыргызстандын
Cаламаттык Cактоо 2021, № 3, б. 115- 124;

https://doi.org/10.51350/zdravkg-2021-9315115

Авторлор Махмудова Ж.А., Дюшеева Б.М., Баатырова Н.Ж., Ниязалиева Ж.К., Таалайбекова М.Т.
Ссылка doi.org https://doi.org/10.51350/zdravkg-2021-9315115
Беттер 115-124
Орусча
Об авторах

Махмудова Жылдыз Акматовна, доктор биологических наук, заведующая кафедрой биохимии с курсом
общей и биоорганической химии, Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева,
Бишкек, Кыргызская Республика;
Дюшеева Бегимжан Муканбетовна, кандидат химических наук, и.о.доцента кафедры биохимии с курсом
общей и биоорганической химии, Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева,
Бишкек, Кыргызская Республика;
Баатырова Нурайымкан Жумабековна, старший преподаватель кафедры биохимии с курсом общей и био-
органической химии, Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева,Бишкек, Кыргызская Республика;

Ниязалиева Джамилия Карыбековна, ассистент кафедры биохимии с курсом общей и биоорганической
химии, Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева, Бишкек, Кыргызская Респуб-
лика;
Таалайбекова Мээрим Таалайбековна, ассистент кафедры биохимии с курсом общей и биоорганической
химии;Кыргызская государственная медицинская академия им. И.К. Ахунбаева,Бишкек, Кыргызская Респуб-
лика.

Полный текст

PDF (RUS)

Список литературы

1. Селье Г. Очерки об адаптационноме. – М.: Медгиз, 1999.
2. Меерсон Ф.З.Адаптационная медицина: механизмы и защитные эффекты адаптации. – М.: Hypoxia Medical LTD, 1993.
3. Wang Q., Wang M., Whim M.D. Neuropeptide y gates a stressinduced,long-lasting plasticity in the sympathetic nervous system//J Neurosci. – 2013. – Vol. 33. – Iss.31. – P.12705–12717.

4. Козлов А. И., Козлова М. А. Кортизол как маркер стресса //Физиология человека, , том 40, № 2, с. 123–136, Москва 2014.
5. Datson N.A., van den Oever J.M., Korobko O.B. et al. Previous history of chronic stress changes the transcriptional response to glucocorticoid challenge in the dentate gyrus region of the malerat hippocampus // Endocrinology. – 2013. – Vol. 154. – Iss. 9. –P. 3261–3272.

6. https://minutkoclinic.com/blog-doktora-minutko/analiz-krovi-pristresse-i-nevroze
7. Соловьева И.В. Лактат в оценке тяжести критических состояний. «Диакон», г. Пущино, 2018. – 34с
С.Г. Юнусова, А.Н. Розенталь, Т.В. Балтина. Стресс. Биологический и психологический аспекты. Ученые записки казанского государственного университета. Том 150, кн. 3. Гуманитарные науки 2008.



Для цитирования

Махмудова Ж.А., Дюшеева Б.М., Баатырова Н.Ж., Ниязалиева Ж.К., Таалайбекова М.Т. Исследование биохимических изменений в организме манасчи рассказывающего эпос «Манас» в течение 14 часов 27 минут. Здравоохранение Кыргызстана 2021, № 3, с. 115-124;

https://doi.org/10.51350/zdravkg-2021-9315115

Англисче
About authors

Makhmudova Zhyldyz Akmatovna, doctor of biological sciences, head of the department of biochemistry with a
course in general and bioorganic chemistry, Kyrgyz State Medical Academy named after I.K. Akhunbaeva, Bishkek, 
Kyrgyz Republic;
Dyusheeva Begimzhan Mukanbetovna, candidate of chemical sciences, acting assistant professor of the department
of biochemistry with a course in general and bioorganic chemistry, Kyrgyz State Medical Academy named after I.K.
Akhunbaeva,Bishkek, Kyrgyz Republic;
Baatyrova Nurayymkan Zhumabekovna, senior lecturer at the Department of Biochemistry with a course in general
and bioorganic chemistry, Kyrgyz State Medical Academy named after I.K. Akhunbaeva,Bishkek, Kyrgyz Republic;
Niyazalieva Jamilia Karybekovna, assistant of the Department of Biochemistry with a course in general and bioorganic
chemistry; Kyrgyz State Medical Academy named after I.K. Akhunbaeva, Bishkek, Kyrgyz Republic;
Taalaibekova Meerim Taalaibekovna, assistant of the Department of Biochemistry with a course in general and
bioorganic chemistry; Kyrgyz State Medical Academy named after I.K. Akhunbaeva,Bishkek, Kyrgyz Republic.

Full text

PDF (RUS)

References

1. Selye G. Essays on adaptational. – M.: Medgiz, 1999.
2. Meerson F. Z. Adaptive medicine: mechanisms and protective effects of adaptation. – M.: Hypoxia Medical LTD, 1993.

3. Wang Q., Wang M., Whim M.D. Neuropeptide y gates a stressinduced,long-lasting plasticity in the sympathetic nervous system//J Neurosci. – 2013. – Vol. 33. – Iss.31. – P.12705–12717.
4. Kozlov A. I., Kozlov M. A. Cortisol as a marker of stress //Human Physiology, volume 40, No. 2, pp. 123-136, Moscow
2014.

5. Datson N.A., van den Oever J.M., Korobko O.B. et al. Previoushistory of chronic stress changes the transcriptional response to glucocorticoid challenge in the dentate gyrus region of the malerat hippocampus // Endocrinology. – 2013. – Vol. 154. – Iss. 9. –P. 3261–3272.
6.https://minutkoclinic.com/blog-doktora-minutko/analiz-krovi-pristresse-i-nevroze
7. Solovyova I. V. Lactate in the assessment of the severity of critical conditions. "Deacon", Pushchino, 2018 –34P.
8. S. G. Yunusova, A. N. Rosenthal, T. V. Baltina. Stress. Biological and psychological aspects. // Scientific notes of the Kazan State University. Volume 150, Book 3. Humanities 2008.

For citation

Makhmudova Z.A., Dusheeva B.M., Baatyrova N.J., Niyazalieva J.K., Taalaibekova M.T. The study of biochemical changes
in the body of a manaschi telling the epic "Manas" for 14 hours and 27 minutes. Health care of Kyrgyzstan 2021, no 3, pp.
115-124;

https://doi.org/10.51350/zdravkg-2021-9315115

Кыргызча
Авторлор жөнүндө

Махмудова Жылдыз Акматовна, биология илимдеринин доктору, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамле-
кеттик медициналык академиясынын жалпы жана биорганикалык химия курсу менен биохимия кафедрасынын
башчысы, Бишкек, Кыргыз Республикасы; 
Дюшеева Бегимжан Муканбетовна, химия илимдеринин кандидаты, биохимия кафедрасынын доцентинин
милдетин аткаруучу, жалпы жана биорганикалык химия курсу, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик
медициналык академиясы,Бишкек, Кыргыз Республикасы; 
Баатырова Нурайымкан Жумабековна, биохимия кафедрасынын улук окутуучусу, жалпы жана биорганикалык
химия курсу боюнча, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы, Бишкек, Кыргыз Республикасы; 

Ниязалиева Жамилия Карыбековна, биохимия кафедрасынын жалпы жана биорганикалык химия курсу
боюнча ассистенти,  И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы, Бишкек, Кыргыз Республикасы; 
Таалайбекова Мээрим Таалайбековна, жалпы жана биорганикалык химия курсу боюнча биохимия кафедра-
сынын ассистенти; И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы,Бишкек, Кыргыз Республикасы.

Толук текст

PDF (RUS)

Шилтемелер

1. Селье Г. Очерки об адаптационноме. – М.: Медгиз, 1999.
2. Меерсон Ф.З.Адаптационная медицина: механизмы и защитные эффекты адаптации. – М.: Hypoxia Medical LTD, 1993.
3. Wang Q., Wang M., Whim M.D. Neuropeptide y gates a stressinduced,long-lasting plasticity in the sympathetic nervous system//J Neurosci. – 2013. – Vol. 33. – Iss.31. – P.12705–12717.

4. Козлов А. И., Козлова М. А. Кортизол как маркер стресса //Физиология человека, , том 40, № 2, с. 123–136, Москва 2014.
5. Datson N.A., van den Oever J.M., Korobko O.B. et al. Previous history of chronic stress changes the transcriptional response to glucocorticoid challenge in the dentate gyrus region of the malerat hippocampus // Endocrinology. – 2013. – Vol. 154. – Iss. 9. –P. 3261–3272.

6. https://minutkoclinic.com/blog-doktora-minutko/analiz-krovi-pristresse-i-nevroze
7. Соловьева И.В. Лактат в оценке тяжести критических состояний. «Диакон», г. Пущино, 2018. – 34с
С.Г. Юнусова, А.Н. Розенталь, Т.В. Балтина. Стресс. Биологический и психологический аспекты. Ученые записки казанского государственного университета. Том 150, кн. 3. Гуманитарные науки 2008.

Цитата үчүн

Махмудова Ж.А., Дюшеева Б.М., Баатырова Н.Ж., Ниязалиева Ж.К., Таалайбекова М.Т. «Манас» эпосун 14 саат 27
минут тынымсыз айтууда, манасчынын организминдеги биохимиялык ѳзгѳрүүлѳрдү изилдѳѳ. Кыргызстандын
Cаламаттык Cактоо 2021, № 3, б. 115- 124;

https://doi.org/10.51350/zdravkg-2021-9315115

Көрүүлөр: 3085
Copyright MAXXmarketing GmbH
JoomShopping Download & Support