№4 (2021)

2020-жылдын декабрында дүйнө жүзү боюнча COVID-19га каршы эмдөө башталды. Вакцина азыркы учурда көпчүлүк өлкөлөрдө жетишсиз болгондуктан, эмдөөнүн эффективдүү стратегияларын аныктоо саламаттыкты сактоо тутумундагы жүктү азайтууга жардам берет. Колдо болгон далилдер оорунун оордугу жана андан
болгон өлүмдөр жаш курагына жараша айырмаланарын көрсөтүп турат, ошондуктан эмдөө маанилүү жана ар-
тыкчылыктуу стратегия катары каралышы мүмкүн. Макалада жаш куракка негизделген SIERS моделин колдонуу
менен эмдөөнүн төрт гипотетикалык стратегиясы жана алардын Кыргызстандагы эпидемияга тийгизген таасири
салыштырылган.
Кыска мөөнөттүү келечекте (2022-жылдын мартына чейин) негизги басым коркунучтуу курактагы топторго (50
жаштан жогору) бурулат, бул ооруга чалдыккандардын (20-49 жаш) бир аз кеңейиши менен симптоматикалык
учурлардын жана андан өлүмдүн азайышына алып келиши мүмкүн. Башка жагынан алганда, COVID-19 учурла-
рынын жалпы болжолдуу санына тийгизген таасири салыштырмалуу (15-25% азыркы вакцинанын
жеткиликтүүлүгүнө жараша) анчалык деле олуттуу болбойт. Жогорудагы жыйынтыктар жана жаңы вакцина маа-
лыматтары эмдөө эпидемияларды көзөмөлдөөдө жана дары-дармексиз кийлигишүүлөр менен колдоого алынса,
өлүмдү азайтууда натыйжалуураак экенин көрсөтүп турат. Кыска мөөнөттө тобокелдиктин жогорку топторуна
көңүл буруу саламаттык сактоо системасына түшкөн жүктү азайтат.

2020-жылдын аягынан тарта дүйнө жүзү боюнча адамдарды COVID-19га каршы эмдөө иштери башталды. Бирок ресурстары чектелген өлкөлөрдө вакцина жетишсиз болгондуктан, эмдөөнүн натыйжалуу стратегияларын аныктоо үчүн өлкөдөгү COVID-19 боюнча маалыматтар талданган.
Макалада жаш куракка көз каранды SIERS моделин колдонуу менен эмдөөнүн төрт гипотетикалык стратегиясы
жана алардын Кыргызстандагы эпидемияга тийгизген таасири салыштырылган.
Ошентип, 2022-жылдын мартына карата коомдук саламаттыкты сактоо системасы COVID-19 учурларын жана
аны менен байланышкан өлүмдөрдү азайта алат, эгерде тобокелдиктин жогорку жаштагы топторуна (50 жаш
жана андан улуу) көңүл бурулса жана эмдөө орто жаш курактагы адамдарга жазалса (20-49 жаш). Ошондой эле,
вакцинацияны дары-дармексиз кийлигишүүлөр менен айкалыштыруунун маанилүүлүгүн белгилей кетүү керек
(беткап кийүү жана аралыкты сактоо). Бул COVID-19дан оорунун жана өлүмдүн андан ары төмөндөшүнө алып
келет жана башка себептерден болгон өлүмдү кыйыр түрдө азайтат. Ошентип, эгерде бул сценарий байкалса, симуляция мезгилинде (2020-жылдын мартынан 2022-жылдын мартына чейин) өлкөдөгү өлүмдүн көрсөткүчү 27
000ден 16 000ге чейин кыскарышы мүмкүн.
Симуляциянын натыйжаларына ылайык, эмдөө COVID-19дан коргонуунун эффективдүү чарасы болуп саналат,
бирок таасири беткап кийүү жана аралыкты сактоо сыяктуу дары-дармексиз кийлигишүүлөрдү эмдөө менен айкалышканда жогорулатат. Тобокелдиктин жогорку топторуна көңүл бурулганда ооруу азаят, андан кийин өлүм.
Ошентип, саламаттыкты сактоо системасынын жүгү азаят. Бирок ооруулардын жана өлүмдөрдүн кийинки чокусунун азайтуу максатында, эмдөө иштерин жаш курак адамдардын (20-49 жаш) арасында жогорулатуу зарыл.

Бул макалада биринчи жолу Кыргызстандын түпкү калкынын кан сары суусунун орточо 25 (OH) D
деңгээлинин флуктуациясынын детерминанттары сүрөттөлөт.
Маанилүүлүк. Витамин D азыр көбүрөөк көңүл буруп жатат. 25 (OH) D жетишсиздиги скелеттик (рахит, остеопения, остеопороз) жана скелеттик эмес патологиялык эффекттердин (дерматоздор, гипертония, семирүү, онкологиялык, эндокриндик, аутоиммундук жана инфекциялык оорулар) өнүгүшүнө өбөлгө түзөт. Сарысудагы
25-гидроксивитамин D деңгээли> 75 нмоль/л же 30 нг/мл адамдын ден соолугун сактоо үчүн зарыл.
Изилдөөнүн максаты -Кыргызстандын дени сак жергиликтүү калкынын арасында 25 (OH) D витамининин жетишсиздигинин детерминанттары UVR деңгээлиндеги гендердик жана сезондук термелүүлөр экендигин аныктоо.
Материалдар жана ыкмалар. Кыргызстандын түпкү жашоочуларынын кан сары суусунун 25 (OH) D деңгээлине
(41° ш., 75° E; күндүн нурунун узактыгы 1700-2900 с/жыл) пилоттук көп борборлуу кесилиш изилдөөсү
жүргүзүлгөн. Тандалган 218 адам, анын 99у (45,4%) эркектер жана 119у (54,6%) аялдар. Өкүлчүлүктүн орточо
жашы 38 ± 1,0 (95% CI 36,0 - 40,1) жылды түздү.
Натыйжалар. Жалпы үлгүдөгү орточо кан 25 (OH) D3 деңгээли 46,9 ± 1,1 нмоль / л (95% CI 44,8 - 49,1 нмоль /
л) болгон, бул тартыштыкка (<50 нмоль / л) туура келет. Ошол эле учурда эркектерде 25 (OH) D3 орточо
көрсөткүчү 50,0 ± 1,5 нмоль/л (95% CI 46,9 - 53,0 нмоль/л), аялдарда 44,5 ± 1,5 нмоль/л (95% CI 41,5 - 47,5)
болгон. nmol / L), p <0,013. 41,7 ± 2,3 (95% CI 37,1 - 46,4) жазында 50,0 ± 2,1 (95% CI 45,9 - 54,2) күзүндө 41,7 ±
2,3 (OH) D3 25 (OH) D3 статистикалык маанилүү (р <0,026) сезондук термелүүлөр болгон.
Жыйынтыгы. Статистикалык жактан маанилүү гендердик жана сезондук термелүүлөргө, ошондой эле өлкөнүн
географиялык абалына (41° N, 75° E) жана күндүн нурунун узактыгына (1700-2900 с/жыл.), орточо кан сары
суусу 25 (OH) D3 карабастан. адекваттуу деңгээлге жетпейт (> 75 нмоль/л).

Киришүү. Мелазманын изилдөөсүнүн актуалдуулугу беттин терисиндеги патологиялык
өзгөчөлүктөрү жайгашкан жери менен аныкталат, бул косметикалык кемчилик коомдогу социалдык адаптацияда
туруксуздукка алып келет, жашоо сапатын төмөндөтөт. Мелазма – гиперпигментация тактардын кеңири таралган
жерлердин калыптанышы менен түзүлгөн жалпы оору. Гиперпигментациянын өнүгүшү ар кандай этиологиялык
жана патогенетикалык факторлор менен байланыштуу. Айрым авторлордун маалыматтарына ылайык, мелазма-
нын себептери тукум куучулук менен байланыштуу, ультра кызгылт-көк нурларга карата жогорку сезгичтиги,
кош бойлуулук, жашаган жери, теринин фототиби, ультра кызгылт-көк нурлануу, гормоналдык препараттарды
колдонуу жана дагы бир катар патологияларга байланышкан. Мелазманын жогорку деңгээлде таралышын эске
алганда, дарылоонун ыкмаларын аныктоо үчүн мелазманын өнүгүшүнүн себептерин изилдөө өтө маанилүү.
Изилдөөнүн максаты- 2018 жылдан 2020 жылга чейин «DIVA EFFECT» косметикалык клиникасына гиперпиг-
ментация боюнча кайрылган бейтаптарды, атайын иштелип чыккан анкета боюнча мелазманын себептерин анык-
тоо. Материалдар жана ыкмалар. Иштелип чыккан анкета боюнча 176 бейтапка сурамжылоо өткөрүлдү.
Социологиялык сурамжылоо, статистикалык изилдөө ыкмасы колдонулду. Натыйжалар. Изилдөөнүн негизине
ылайык, көпчүлүк бейтаптардын арасында мелазманын орто оордугу аныкталды. Негизги себептери болуп, бул
кош бойлуулук жана төрөт, өнөкөт оорулардын курчушу жана күн нурунун кесепеттери болгон. Ошол эле учурда,
мелазманын орто жана женил оордугу менен ооруган бейтаптар гормоналдык дары-дармектерди 3 жылдан ашуун
убакыттан бери колдонуп келишкен. Бейтаптарды дарылоонун ыкмасын аныктоо үчүн жана жашоо сапатын жак-
шыртууга өбөлгө түзүү үчүн, мелазманын өөрчүшүнүн себептерин так аныктоо негиз болуп саналат.

Урология Республикалык Илимий борборунда 2015-2020 ж. склероатрофикалык лихен (САЛ) менен
42 эркектин уретрасынын өткөрүү абалынын маалыматтары негизделген. Оорулуулардын жаш курагы 17 жаштан
77 жашка чейин. Бейтаптардын бул тобунун өз убагында кайрылуусу инфравезикалдык обструктцияны чечүү
үчүн ыкчам дарылоону колдонуудан качууга мүмкүндүк берди. Туура диагнозун коюу жана тандоо дарылоонун
тактикасын уретранын стриктура оорусу өбөлгө калыбына келтирүү ченемдүү актысынын өз алдынча заара
кылуу. Стриктура уретраны комплекстүү дарылоонун натыйжалуулугу 3 айдан 1 жылга чейинки мөөнөткө эсеп-
телген. Изилдөөнүн максаты. Склероатрофиялык лихен менен шартталган уретрауретура менен бейтаптарды да-
рылоо үчүн комплекстүү ыкманын натыйжасында натыйжалуулугуна баа берүү. Материал жана изилдөөнүн
методдору- түзүмдүк бөлүмдөрүндө урология Республикалык Илимий борборунун алдындагы Улуттук Госпи-
талда МЗ КР жүргүзүлгөн текшерүү 42 эркектердин жаш курагы 17ден чейин 77 жыл менен ооруган уретранын
стриктурасы, склероатрофикалык лихен себеби. Клиникалык диагнозун верификациялоо аныктоо үчүн жана так-
тикалык ыкмаларды дарылоо уретранын стриктурасын мониторинг жүргүзүлдү такташтыруунун пассажды буз-
ган зааранын ичинен төмөнкү заара чыгаруучу жолдордун баалоо менен болгон ырбап, жүргүзүлүп жаткан
дарылоонун натыйжалуулугунун. Изилдөөнүн натыйжалары. 1 жылга чейинки алыскы дарылоо мөөнөтүндө
дарылоодон кийин жана чейин, склероатрофикалык лихен менен ооругандардын уретрасынын өткөрүү абалынын
маалыматтары негизделген. Дайындоодо комплекстүү консервативдүү дарылоосу жана уретранын бужирова-
ниясы караштуу оор уретранын стриктурасы аркылуу 3-6-12 ай бањгизат туруктуу оң динамикасы азайтуу
түрүндө симптомдор инфравезикалдык обструкциясы жана инфекциондук-сезгенүү процесстерин жыныстык
органдарында. Корутунду. Тактыгы нарын верификациялоо диагноз кесиптик көндүмдөрдү адистин жана туура
дарылоо методун тандоо уретранын стриктурасы караштуу склероатрофикалык лихен оң таасирин тийгизет оору-
нун натыйжасына жана сапатына, бейтаптын өмүрүнө. Жүргүзбөстөн илимий изилдөө иштелип чыккан ыкманы
дарыланууга бейтаптардын менен уретранын стриктурасы, склероатрофикалык лихен себеби биз деген жыйын-
тыкка келишти, анын натыйжалуулугун кыйла жогору.

Өнөкөт остеомиелит - кеңири таралган ириңдүү сезгенүү ооруларынын бири. Ири оорулары бар бей-
таптардын арасында өнөкөт посттравматикалык остеомиелит менен ооругандардын үлүшү 6-10% ды түзөт. За-
манбап изилдөөлөр көрсөткөндөй, ачык сөөк сыныктарынан кийин остеомиелит 10-22% учурларда, жабык
сыныктарды хирургиялык дарылоодон кийин - 2ден 7% га чейин жана көбүнчө түтүктүү сөөктөрдө кездешет
[13].
Ири хирургиялык инфекцияны дарылоо бүгүнкү күнгө чейин эң маанилүү жана чечүү кыйын болгон
көйгөйлөрдүн бири бойдон калууда, бул организмдин иммундук каршылыгынын төмөндөшү менен гана эмес,
антибиотиктерге туруктуу микрофлора штаммдарынын кеңири колдонулушу менен байланыштуу, бирок ошондой
эле көптөгөн авторлор хирургиялык кийлигишүүлөрдүн канааттандырарлык эмес жыйынтыктары менен, госпи-
талга чейинки этапта эрте диагноз коюу каталарында, операцияга чейинки даярдыкта, ошондой эле операцияны
жасоо техникасында көрүшөт [14,15].
Проблеманын социалдык мааниси, ириңдүү оорулар жана остеомиелит негизинен калктын эң эффективдүү
бөлүгүнөн жабыркайт, мында бейтаптардын 90% дан көбү кийинчерээк майып болуп калышат [16]. Бул көбүнчө
жаракаттардын жогорку деңгээлине, таяныч-кыймыл аппаратынын оор жаракаттарынын үлүшүнүн өсүшүнө жана
травмадан кийинки остеомиелиттин санынын көбөйүшүнө, ошондой эле хирургиялык дарылоо ыкмаларына
көрсөтмөлөрдүн кеңейишине негизинен байланыштуу ошондой эле металл остеосинтезинин ар кандай түрлөрү
да түрткү болот.

Өз учурунда эмес дарылоодогу ЛОР-органдарынын оорусу көп сандаган калктын жашоо сапатынын
жана майыптыгынын төмөндөшүнүн себеби болуп саналат. Эгемендүүлүккө ээ болгондон кийин, Кыргызстанда
да башка өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдөгүдөй эле адистештирилген медициналык жардам көрсөтүүнүн жетиш-
сиздиги менен болгон проблемалар пайда болгон, өзгөчө айылда жашаган эл үчүн. Өлкөдө саламаттык сактоонун
биринчи баскычындагы иштер дагы да жөнгө салына элек, аймактарда ЛОР-оорулууларды кайра калыбына
келтирүү иш жүзүндө жок, ушуга байланыштуу оордуктун көпчүлүк бөлүгү экинчи жана үчүнчү деңгээлдеги
стационарларга туура келет. Изилдөөнүн максаты Ош областар аралык клиникалык оорукананын отоларинголо-
гиялык бөлүмүнүн үлгүсүндө, стационардык жардамга кайрылган чоң адамдарды изилдөө болуп саналган.
Изилдөөнүн аналитикалык, статистикалык ыкмалары колдонулган. 4061 пациенттердин ичинен 3423 пациент-
тердин маалыматтары анализдөөгө киргизилген. 4 жыл бою жүргүзүлгөн анализдин жыйынтыгында ооруканага
жаткырылгандардын 55,1% эркектер, 44,9% аялдар түзгөнү аныкталды. Пациенттердин көпчүлүгүндө милдеттүү
медициналык камсыздандыруу полиси болгон; ЛОР-бөлүмүндө күз-кыш мезгилинде иш өтө көп болот; демек,
башка мезгилдерге караганда дарыларга, адам-саат, комуналдык кызматтарга ж.б. болгон чыгым жогору; паци-
енттердин орточо курагы 32±13,8 жашты түзгөн. Ооруканага көбүнчө 20-24 курактагы жаштар жаткырылган.
Бардык курактык топтордун арасында 60 жана андан жогорку жаштагылар сейрек болгон, бул стационардык жар-
дамдын улгайган адамдарга болгон жеткиликтүүлүгүнүн төмөндөшү менен байланыштуу болушу мүмкүн;
көбүнчө ооруган чоң адамдар жогорку дем алуу жолдорунун оорулары (J01-J39), кулак оорулары (H60-H95)менен
кайрылышкан, бул курч респираторлук оорулардын кабылдоосу болуп саналса керек; Изилдөөнүн алынган жы-
йынтыктары оорукананы башкарууну, ошондой эле саламаттык сактоонун биринчи деңгээлинде оорунун кабыл-
доо деңгээлин төмөндөтүү үчүн алдын алуу иш-чараларынын багыттуулугун жакшыртууга мүмкүнчүлүк берет.

Киришүү. Абдоминалдык хирургиянын негизги көйгөйлөрүнүн бири - өзгөчө шашылыш хирургияда
жарааттардын татаалданышын алдын алуу. Изилдөөнүн максаты – хирургиялык жараатты озондогон эритме-
лерди жана инфракызыл нурланууну камтыган профилактикалык иш-чараларды колдонуу аркылуу курч аппен-
дицит менен ооругандарды дарылоонун натыйжаларын жакшыртуу. Куралдар жана изилдөөнүн ыкмасы.
Изилдөөгө аппендициттин деструктивдүү формасы менен (85инде флегмоноздук формада, гангреноздо 9 жана
жергиликтүү перитониттин флегмоноздук асқынууда) 105 бейтап камтылган. Изилдөөдө клиникалык, лаборато-
риялык жана аспаптык изилдөө ыкмалары колдонулган (УЗИ). Дарылоо процессинде эки топ аныкталды: Би-
ринчи топ - негизги (51 бейтап) антибиотиктерден тышкары операция учурунда жана курсак көңдөйүн тигип
жатканда озондун концентрациясы 8-10 мкг/мл озондолгон эритме менен сугаруу жүргүзүлөт. операциядан ки-
йинки экинчи күнү - хирургиялык жараатты инфракызыл нурлануу менен нурлантуу - 10 мүнөттүк экспозиция,
дарылоо курсуна 5-6 сеанс. Контролдоочу топ – 54 бейтап, операциядан кийин антибиотиктерди булчуңга (ген-
тамицин же ампициллин) жана микроирригатор аркылуу курсак көңдөйүнө гентамицин 1,0 менен суткасына бир
жолу алышкан. Мындан тышкары, эки топтун көбү ооруну басаңдатуучу жана инфузиялык терапия болуп саналат.
Негизги көрсөткүчтөрү (жынысы, жашы, аппендициттин формалары) боюнча эки топ тең бирдей болгон. На-
тыйжалар. Операциядан кийинки курсту салыштырганда, негизги топто оору синдрому тезирээк жоголуп, тем-
пература нормага кайтып, жара процессинин жагымдуу жүрүшү, интоксикациянын лейкоциттик индекси тезирээк
төмөндөшү шарттуу болгон. Кайталанган топтордо татаалдашуу 54түн 9унда (16,79), ал эми негизги топтордо
51дин 4үндө (7,89) байкалган. Жыйынтыгы. Озондоштурулган эритмени жана жарааттын татаалданышын алдын
алуу үчүн инфракызыл нурланууну колдонуу татаалдашуулардын жыштыгын эки эсе кыскартууга мүмкүндүк
берди, бул аны кеңири мааниде колдонууну сунуш кылуу үчүн негиз болуп саналат

Макалада Бишкек шаарынын ҮМБда каттоодо турган кант диабеттүи бар адамдардын арасында ар-
териялык гипертензиянын таралышы боюнча маалыматтар келтирилген. Артериялык гипертензия (АГ) жана
кант диабети (КД) бүткүл дүйнө боюнча жугуштуу эмес кеңири тараган оорулардын бири болуп саналат. Кар-
диология жана эндокринология тармагындагы иш-чаралардын көлөмүнө карабастан, АГ жана КД эпидемио-
логиялык көрүнүшү жыл сайын начарлоодо. Гипертония менен ооруган адамдардын саны акыркы 30 жылда
дээрлик эки эсеге көбөйдү – 650 миллиондон, 1,28 миллиардтан ашуун, ал эми 15 жылда КД бар адамдардын
саны 171 миллиондон 537 миллионго өскөн .Кыргыз Республикасында калктын саламаттыгын жакшыртуу
боюнча максаттарга жетүү үчүн саламаттык сактоо секторун реформалоо үй-бүлөлүк дарыгерлер жана жалпы
практикадагы врачтар көрсөтүүчү саламаттык сактоонун баштапкы звеносуна багытталган. Үй — бүлөлүк ме-
дицина-бул адамды бир бүтүн катары караган жана курагына жана жынысына карабастан ар кандай оорулуу
адамга "көп профилдүү" жардам көрсөтө алган жападан-жалгыз клиникалык адистик. Көп кырдуу жалпы прак-
тикадагы дарыгердин мамилеси КД менен ооруган адамдарда АГ өз убагында диагностикалоого мүмкүндүк
берет, анткени көпчүлүк учурларда АГ симптомсуз көбөйүп жана бейтаптын объективдүү изилдөөсүнүн
жүрүшүндө гана табылат. АГ эрте диагностикасы комплекстүү дарылоо-профилактикалык кийлигишүүлөрдү
жүргүзүүгө мүмкүндүк берет, бул чаралар АГ жана КД артынан чыккан потенциалдуу жагымсыз кабылдо-
олорду азайтат. Маалымат карталарын талдоодон кийин кант диабети менен ооруган адамдардын арасында
51,3% артериялык басымдын жогорку көрсөткүчтөрү аныкталган. АГ көп учурда аялдар жана 40 жаштан улуу
адамдарда жолуканы аныкталган. АГ менен КД айкалышы пациенттердин ооруларын болжолдоону начарлатат,
алар өтүшүп кетүү коркунучу жогору болгон топко кирет жана медикаментоздук антигипертензивдик терапияны
дароо баштаганга муктаж.

Киришүү. Операция жана дарылоо техникасын өркүндүүлүгүнө карабастан, сокур ичегинин өзгөчө
жайгашуусунда аппендэктомиядан кийинки оорунун татаалдап кетүү жыштыгы 10% тен 30% ке чейин кездешет.
Изилдөөнүн максаты - сокур ичегинин атипикалык жайгашуусунда апендэктомиядан кийин өтүшүп кетүүнүн
алдын алууда региондук лимфостимуляцияны жана озон эритмелерин колдонуунун натыйжалуулугун баалоо.
Материалдар жана ыкмалар. Сокур ичегинин атипикалык жайгашуусунда (перспективалуу изилдөө) 45 бейтап
изилдөөгө алынган. Алар 2-топко бөлүнгөн: биринчи (салыштыруу тобу) 21 бейтапты камтыйт, аларга салттуу
түрдө аппендэктомия жана операциядан кийинки дарылоо болгон.Экинчи, негизги топто 24 бейтап кароого алы-
нып аларга операция учурунда аймактык лимфостимуляция, операциялык аймакты суугаруу жана операциялык
жарааты озон натрий хлорид эритмеси колдолунулган. Натыйжалар. Салыштыруу тобунда жараатыириңдеши
4, ал эми 2 инфильтрат, ичегинин парези 2 бейтапта жана бир бейтапта эрте ичегинин өтпөөсү пайда болгон
(релапаротомия жасалган). Негизги топто бир бейтапта операциялык жараттын ириңдеши жана дагы бир бейтапта
инфильтраты белгиленген. Өлүм жок болчу. Жыйынтыгы. Региондук лимфостимуляцияны жана озон эритмеле-
рин колдонуу курч аппендицитин диагностикалоого жана стационарда туруу мөөнөтүн кыскартууга мүмкүндүк
берет.

Бул иште реактивдик артриттеги (РеА) ар кандай клиникалык варианттарында В- лимфоциттердин
антигенспецификалык пролиферативдик активдүүлүгү (ВАГПА) каралат. ВАГПАнын оң жыйынтыгы 100% РеА
менен ооругандарда, 45,5% анкилозивдик спондилит (АС), 19,2% ревматоиддик артрит (РА), 14,3% остеоартрит
менен ооругандарда табылган. Ал эми дени сак адамдарда эч кандай учурда табылган эмес. ВАГПАнын
көрсөткүчү РеАнын II жана III даражаларында Iчи даражага салыштырмалуу жогору болгон. ВАГПА
көрсөткүчүнүн деңгээли РеАнын өнөкөт өтүшүндө курч абалга караганда кыйла жогору болгон. РеАнын мини-
малдуу деңгээлинде ОА, АС жана РА ооруларында ВАГПАнын көрсөткүчү ишенимдүү жогору болгон.

Киришүү. Бүгүнкү күндө дүйнө жүзүндө АИВ-инфекциясы менен парентералдык вирустук гепа-
титтердин айкалышкан учурлары социалдык маселе болуп саналат. АИВ жугузуп алгандардын 20-40 % ында ви-
рустук гепатит С (ВГС) инфекциясы кездешет жана 70 % дан көбүндө вирустук гепатит В (ВГВ) инфекциясынын
ооруп жаткан же ооруп өткөндүгүн билдирген маркерлору кездешет. Биздин изилдөөнүн максаты АИВ менен
жашаган адамдардын жана дени сак элдердин арасында парентералдык вирустук гепатиттердин таралышын са-
лыштыруу. Материалдар жана ыкмалар. Изилденүүчү материалдар ооруулардын алдын алуу жана санитардык
эпидемиологиялык көзөмөлдөө департаментинин № 1 отчеттук формасы, изилдөөгө катышкандардын анкеталары
жана АИВ менен жашаган адамдар менен дени сак элдердин кандарынын сывороткалары. Көп жылдык №1 от-
четтук формасындагы жана катышуучулардын анкетасындагы маалыматтарды жалпы кабыл алынган статисти-
калык ыкма менен MS Exel компьютердик программасын колдонуп изилдедик. Ал эми АИВ менен жашаган жана
дени сак адамдардын кандарынын сывороткаларын лабораторияда серологиялык ыкма (ИФА) колдонуп гепатит
В жана С вирустарынын маркерлорунун таралышын аныктадык. Натыйжалар. Гепатит В вирусунун HBc-IgG
маркеры АИВ менен жашаган адамдардын 50,5 % нан (ИИ 95: 40,3-60,7), ал эми дени сак элдердин 23,8 % нан
(ИИ 95: 21,2-26,4) табылды. HBsAg таралышы салыштырмалуу АИВ менен жашаган адамдардын арасында жо-
гору (7,7 %) дени сак элдерге караганда (3,1%). Ошондой эле ВГС инфекциясы АИВ менен жашаган адамдардын
арасында кенири таралган, көрсөткүчү 40,8 % түздү, дени сак адамдардын арасында көрсөткүч 4,8 % ды түздү.
Көрсөткүчтөрдүн айырмасы статистикалык жактан тастыкталат (Р< 0,01). Жыйынтык. Изилдөөнун жыйынтыгы
көрсөткөндөй, дени сак адамдарга караганда АИВ менен жашаган адамдардын арасында гепатит В жана С
түрүнүн таралышы жогору, бул статитикалык жактан тастыкталды.

Изилдөөнүн максаты балдардын курч гепатит А (ГА) оорусунун асцит менен оорлошкон түрүнө кли-
никалык, биохимиялык жана эпидемиологиялык мүнөздөмө берүү. Бул илимий изилдөө эпидемиологиялык, кли-
никалык, лабораториялык, серологиялык, инструменттик жолдор менен изилденген. ГА менен ооруган 29 бала
көзөмөлдө болгон. Оорунун башталышы бардык балдарда курч мүнөздө жүргөн жана оорунун бардык өрчүү мез-
гили байкалган. Балдар ооруканага денеде сарык пайда болгондо кайрылышкан. Аларды ультраүндүү аппараттан
изилдөө мезгилинде асцит аныкталган. Оорунун белгилери эрте жаштагы балдарда жана мектеп окуучуларында
кездешкен. ГА оорусу орто жана оор абалда жүргөн. Ооруканага түшкөндө оорулуулардын абалы оор түрүндө
болгон. Бир учурда гана жалпы билирубиндин деӊгээли бийик болгон (жалпы билирубин 204 ммоль/л) жана те-
ринин кычышуусун пайда кылган. Калган учурда сарыктын белгиси орточо болгон. Сарык мезгилинин көп учурда
кездешкен оорунун белгилери булар болгон: көӊүлдүн айнуусу, ысытма, уйкунун бузулушу, кусуу, тамакка болгон
табиттин жоголушу. Оор мүнөздөгү ГА нын түрүндө боордун көлөмү 3,0-3,5-3,5 см чейин чоӊойгон жана аны
кол менен сыйпалап көргөндө ооруп турган, жумшак абалда болгон. Көк боордун чоӊоюшу 4 оорулууда аныкта-
лган. ГА нын бардык мезгилинде АЛТ көрсөткүчү 1,25 ± 0,1 мкатты түзгөн. Сарык мезгилинин орточо жүрүүсү
14,4 ± 3,1 күн болгон. Оорунун оор абалда жүрүүсүндөгү жагымсыз белгилери болуп төмөнкүлөр аныкталган:
уйкунун бузулушу, тамакка болгон табиттин жоголушу, мурун көӊдөйүнөн кандын агуусу.
ГА оорусунун оор абалда жүрүүсү бардык оорулуулардын ооруканага сөзсүз түрдө жатуусун аныктайт, ошондой
эле, ооруну аныктоодо, дарылоодо, байкоодо дарыгерлер тарабынан кылдат мамиле талап кылынат.

Коронавирустук инфекциянын алдын алуу, диагностикалоо, дарылоо жана реабилитациялоонун ак-
туалдуу маселелери боюнча тренингдерде алынган билимдерди жана тажырыйбаларды ишке ашыруунун
эффективдүүлүгүн баалоо максатында COVID-19, Нарын, Талас жана Баткендин саламаттык сактоо уюмдарында
мониторинг жана баалоо жүргүзүлдү. COVID-19 боюнча тренингдер региондордо, Кыргыз Республикасынын
Саламаттык сактоо министрлигинин No893, No137 жана No 370 буйруктарына ылайык откорулду. Бул үчүн баа-
лоо баракчасы иштелип чыккан жана бекитилген. (Саламаттыкты сактоо министрлигинин No538 буйругу). Мо-
ниторингдин жана баалоонун 3 этапы бирдиктүү баалоо баракчасы аркылуу жүргүзүлгөн. Баалоо 6 критерий
боюнча откорулгон.
Ооруканаларда жалпы балл ҮМБга караганда жогору болду. ҮМБнын деңгээлинде баалоо 18,3-65,2%га чейин
болгон. Оорукананын деңгээлинде, алдын ала М & Ж боюнча минималдуу балл 58,9%ды, максимум 97%ды
түздү. Орто мөөнөттүк баалоонун жыйынтыгы боюнча бардык саламаттык сактоо мекемелеринде олуттуу өсүш
байкалган. ҮМБ үчүн 5,8% дан 24,7% га чейин, ооруканалар үчүн 15,4% дан 21,9% га чейин. Жалпысынан, алдын
ала баалоодон баштап акыркы баалоого чейинки динамикада, ооруканаларда жана ҮМБларда COVID-19 боюнча
билимдердин ассимиляциясын жана колдонулушун баалоо критерийлеринин аткарылышы жогорулаган. Нарын
жана Баткендеги ҮМБларды кошпогондо, ооругандардын жоктугунан ҮМБ кызматкерлеринин калк арасында
COVID-19ду аныктоо боюнча сергектиги төмөндөп кеткендигине байланыштуу, инфекциялык контролдоо
боюнча адистеринин жана сапатты көзөмөлдөө комитеттеринин жетекчилеринин козомолдоо жумуштары томон-
доп кеткен .

Сапаттуу үзгүлтүксүз кесиптик билимге (ҮКБ) жеткиликтүүлүк саламаттыкты сактоо адистери үчүн
дайыма өнүгүп келе жаткан маалымат дүйнөсүндө компетенттүүлүгүн сактоо жана кеңейтүү үчүн абдан маанилүү.
Учурда үзгүлтүксүз медициналык билим берүү (ҮМБ) салттуу пассивдүү моделден адистердин компетенцияла-
рына негизделген активдүү өз алдынча үйрөнүү моделине өтүүдө. Ушуга байланыштуу, ыкчам медициналык жар-
дамдын (ЫМЖ) адистерин окутууда ҮКБдин жаңы моделдерин жана ыкмаларын аныктоо жана иштеп чыгуу
зарыл болду. Бул эмгекте эл аралык стандарттарга, сунуштарга жана дүйнөлүк практикага негизделген практи-
калык саламаттыкты сактоонун муктаждыктарын эске алуу менен Кыргыз Республикасынын ЫМЖдын адистери
үчүн ҮМБнү уюштуруу жана өткөрүү тажрыйбасы чагылдырылган. Жаңы иштелип чыккан окуу программаларын
ишке ашыруунун негизги шарттары жана ыкмалары: интерактивдүү режимде дидактикалык лекцияларды кол-
донуу, белгилүү бир көндүмдөрдү көрсөтүү, семинарлар, доскада кошумча маалымат, темалар боюнча видеолор
жана ар бир тема боюнча окуу жыйынтыктарын чыгаруу; ар кандай деңгээлдеги муляждарды, медициналык жаб-
дууларды, медициналык буюмдарды, дары -дармектерди колдонуу менен сабактардын практикалык бөлүгүн
моделдөө; ар бир тема боюнча таратма материалдарды, клиникалык кырдаалдарды иштеп чыгуу; синхрондуу
жана асинрондук окуу ыкмаларын колдонуу; кайталануучу практика ыкмасын колдонуу менен процедуралык
көндүмдөрдү иштетүү; ар бир курстун аягында, катышуучулар менен кайтарым байланышта болуу жана пикир-
лерин билүү үчүн, Лайкерттин шкаласына негизделген 5 баллдык система боюнча анкетаны колдонуу менен кур-
сту баалоо; реабилитациялык экзаменге (кайра тапшырууга) кошумча убакыт бөлүү. Окутуунун жыйынтыгында
медициналык кызматкерлердин көпчүлүгү практикалык көндүмдөрдү алууда жакшы натыйжаларга жетишти,
алар пациенттер менен иштөө учурунда бааланды. Натыйжалуу окутуу ЫМЖдын жогорку деңгээлдеги медици-
налык кызмат көрсөтүүчүлөрүн даярдоодо чечкиндүү мааниге ээ.