№2 (2021)

COVID-19 менен ооруган бейтаптарды тестирлөөдө фермент иммуноанализинин пайдалуулугун иш
жүзүндө көрсөтүү бул изилдөөнүн негизги максаты болот. Серологиялык тесттер патогендик микроорга-
низмдерди скринингдөөдө эң так жана эң натыйжалуу ыкмалардын бири болуп саналат. Иммунофермент
анализи (ELISA) COVID-19 инфекциясынын алгачкы этабында, бул оорунун биринчи 1-10 күнүндө адам-
дарда спецификалык антителолорду табуу үчүн колдонулат. Биз иштеп чыккан DIA®-SARS-CoV-2-Ag-R
тест системасынын артыкчылыгы, атаандаш ыкмаларга салыштырмалуу симптому жок жана оорулуу менен
байланышта болгон адамдарды так аныктоодо.
Биз бул тест системанын касиети проспктивдүү ыкма менен иликтенди, ошондой эле рыноктогу DIA®-
SARS-CoV-2-Ag-R атаандаш тест системалары менен сапаттык катышын салыштырдык. Тестирлөөнүн
коопсуздугу вирустук касиетке ээ VLM-DIA транспорттук каражатын колдонуу менен камсыз болду жана
анализ үчүн протеин структураларын сактоого мүмкүндүк берет. Тестирлөөнүн коопсуздугу вирусту
эритүүчү касиети бар жана анализ үчүн белоктуу структурасын сактоого мүмкүнчүлүгү бар VLM-DIA та-
шыгыч каражатты колдонуу менен камсыздалды. Атаандаш тестирлөө ыкмаларына салыштырмалуу DIA®-
SARS-CoV-2-Ag-R жеткиликтүүлүгү SARS-CoV-2 вирусун жуктурган көп адамдардан табууга мүмкүндүк
берет. DIA®-SARS-CoV-2-Ag-R тест системасы менен алынган оң жыйынтык, полимераздык чынжыр ре-
акциясы (ПТР) сыяктуу башка ыкмалар менен ырастоону талап кылбайт.
Анализди иммуноферменттик анализ үчүн (ELISA) стандарттуу жабдуулардын жардамы менен да, авто-
матташтырылган иммуноферменттик анализаторлордун ачык түрүн анализди коюуда валиддүү протоколун
колдонуу менен жүргүзсө болот.
Үлгүлөрдү жөнөкөй технология менен иштетүүнүн жеткиликтүүлүгү менен "ачык" тестирлөө тутумунун
болушу бардык деңгээлдеги саламаттык сактоо уюмдарында анализди жүргүзүүнү жеткиликтүү кылат.
Ошентип, биздин изилдөөбүздө DIA®-SARS-CoV-2-Ag-R сезгичтигин атаандаш тест системаларына са-
лыштырмалуу баалап, алынган маалыматтарды анализдеп, COVID-19 менен ооруган бейтаптарды
тестирлөөдө ушул ыкманы колдонуунун олуттуу артыкчылыктарын аныктадык.

Кыргыз Республикасынын улгайган жаштагы жарандарына социалдык коргоо жана медициналык жардам
көрсөтүүдөгү нормативдик-укуктук жөнгө салуусуна анализ жүргүзүлдү. Бул документтердин мазмуну
бирдиктүү туура формулировканы, унификациялоо максатындагы так аныктоону, социалдык сферадагы бир
катар жоболордун жана терминологиялардын келишпестиктерин жана карама-каршылыктарын жб. жок кы-
лууну талап кылат. Белгилүү бир деңгээлде, мамлекеттин социалдык-экономикалык иш-чараларынын ком-
плекси, эл аралык тажрыйбаны эске алуу менен, медициналык жардамга, өлкөнүн эмгекке жарамсыз
жарандарын социалдык жана пенсиялык камсыздоого чыгымдарды жогорулатууну талап кылат. Бүгүнкү
күндө, улгайган адамдар үчүн, аларды басмырлоо жана стигматизациялоо өтө таралган көрүнүш болуп турган
шартта, өлкөдө алардын жашоо сапатын жакшыртуу үчүн саламаттыкты сактоо жана социалдык өнүгүү си-
стемасында адистештирилген геронтологиялык жардам жетишпейт.

Макалада Кыргыз Республикасында жана Ош облусунда тамак-аш ботулизми менен катталган 230 оорулунун
кыскача эпидемиологиялык муноздомосу каралды. Эпидемиологиялык изилдоодоонун натыйжасында тамак
аш ботулуизми негизинен уй шартында даярдалган консерва продукталары, аларды даярдоодо кетирилген
кемчилдиктерден улам, жашылча салаттары, варенье , бадыран помидорду консервалоо негизги булак болгону
аныкталды.
Жалпы катаалган 230 ооруулулардын арасынан: эркек жынысындагы 87 (37,8%) жана 143 (62,2%) аялдар, курактык топтогу градация болгон: 14 жашка чейин – 20 (8,7%), 15-19 жаш – 25 (10,9%), 20-29 жаш – 67 (29,1%),
30-39 жаш – 42 (18,3%), 40-49 жаш – 35 (15,2%) жана 50 – 59 – 24 (10,4%), 7,4% жана андан улуу (7,4%) адам
болгон. Азык-түлүк ботулизминин орточо леталдуулугу 5,30,9% болуп, 0% дан13,8% га чейин өзгөрүшү
байкалган.Леталдуулук корсоткучу эн жогорку корсоткучко чейин жетпгендиги коэфициент корреляциясы
0,63 менен тастыкталды

Төрөттөн кийинки ириңдүү - септикалык оорулар заманбап акушердиктин актуалдуу маселелеринин бири
болуп саналат жана дүйнөдөгү энелердин өлүмүнүн себептеринин түзүмүндө төртүнчү орунду ээлейт [1, 2].
Учурда микроб бирикмелеринин үлүшү жогорулады, бул операциядан кийинки ириңдүү-септикалык татаалдашуу процесстерин жана алардын терапиясын кыйла начарлатат, ошону менен олуттуу финансылык чыгымдарды талап кылат [6,7]. Бул макалада төрөттөн кийинки эндометрит менен ооруган адамдарда патогендердин
этиологиялык түзүмү жана антибиотикке туруктуулук деңгээли көрсөтүлөт. Изилдөөнүн максаты - бактериологиялык изилдөөлөрдүн натыйжасында антибиотик терапиясын оптималдаштыруу жолу менен төрөттөн
кийин ириңдеген-септикалык татаалдашкан аялдарда дарылоонун натыйжаларын жакшыртуу. Бактериологиялык культуранын жыйынтыгын бөлүп, Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо жана социалдык
өнүгүү министрлигинин алдындагы Улуттук хирургиялык борбордун ириң-септикалык гинекология бөлүмүнө
түшкөн 167 аялдын арасында анализ жүргүзүлдү. Жатын көңдөйүнөн козгогучтардын түрлөрү аныкталды,
сезгичтиги жана антибиотиктерге туруктуулугу көрсөтүлдү. Изоляцияланган штаммдардын этиологиялык
структурасын анализдөө 43.7% учурларда грам позитивдүү микрофлоранын ролу басымдуулук кылды. Грамтерс микрофлора бейтаптардын 25,7% табылган. Төрөттөн кийинки эндометриттин көбүнчө козгогучтары -
Esherichia coli 33,3%, Enteroccocus spp. 23,5%, Streptococcus spp. 10,6%, Staphylococcus epidermidis 9,1%,
Staphylococcus haemolyticus 6,1%. Антибиотикограмманы изилдөөдө грамм терс микроорганизмдердин эң
жогорку сезгичтиги 90% меропенемге, 85% Тобрамицинге, 80% учурларда Амикацинге, карбапенемдерге
85% га чейин жана Ванкомицин 95% га чейин позитивдүү флора аныкталды. Грамм (+) жана грамм (-) микроорганизмдердин жогорку туруктуулугу б-лактам антибиотиктерине, 2-3 муундагы фторхинолондорго, 1-2
муундагы аминогликозиддерге аныкталды. Микроорганизмдердин туруктуулугунун өсүшүн ооздуктоо үчүн
бир катар чараларды, анын ичинде дарыгерлердин арасында пациенттерден алынган биоматериалдарды чогултуу жана ташуу эрежелери, микробго каршы дары-дармектерди сарамжалдуу пайдалануу, билим берүү
иш-чараларын киргизүү керек. дарылоонун натыйжаларын жакшыртуу максатында, ошондой эле бактериологиялык лабораторияларды керектүү шаймандар жана керектелүүчү материалдар менен камсыз кылуу максатында эмпирикалык терапия учурларында айрым дары-дармектердин режимин дайындоо

Макалада Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүү мектептеринин башталгыч класстарындагы балдардын физикалык өнүгүүсүн жана боюнун өсүшүн баалоо боюнча, калктын бул тобундагы ашыкча салмактын
жана май басуунун жайылышы жөнүндө туура түшүнүк жаратуу менен бирге үй-бүлө, мектеп, жамаат
деңгээлинде балдардын физикалык жана психикалык өнүгүүсүнө таасир эткен чөйрөгө мүнөздөмө берүү үчүн
жүргүзүлгөн изилдөөлөрдүн натыйжасы берилген.

Кант диабетинин фонунда хирургиялык ооруларды дарылоо азыркы хирургиянын маанилүү көйгөйлөрүнүн
бири болуп саналат. Анын актуалдуулугу кант диабети менен жабыркагандардын санынын өсүшү менен,
демек, бул оору менен жабыркаган хирургиялык бейтаптардын өсүшү менен да шартталган. Абдоминалдык
хирургияда жетишилген ийгиликтерге карабай, ич көӊдөй органдарынын көптөгөн патологияларын дарылоодо сезгенүүлөрдүн, өзгөчө эртелей күчөп кеткендегисинин жыштыгы бийик деӊгээлде кала берүүдө жана
ырбап кеткендердин алдыӊкы орундарынын бирин ээлеп турат. Иштин максаты – сезгенүү ырбашынын алдын
алуунун эсебинен кант диабетинин фонунда хирургиялык ооруларды дарылоонун натыйжаларын жакшыртуу.
Байкоо алдында ич көӊдөй органдары боюнча операция жасалган, кант диабети менен жабыркаган 174 бейтап
болду. Алардын ичинен - 101и (57,1%) аялдар жана 73ү (41,9%) эркектер болду. Оорунун узактыгы 6 жылдан
15 жылга чейинкилер, бирок көпчүлүгү 3 жылдан 10 жылга чейин убакыттан бери ооруп жүргөндөр тартылды. Алдын алуу чараларынын натыйжалуулугун баалоо үчүн эки топ белгиленди, алар негизги клиникалык көрсөткүчтөр боюнча (жынысы, жаш курагы, оорусунун мезгили, кант диабетинин тиби, ич көӊдөйүнүн
патологиясынын мүнөзү) бирдей болгон, алдын алуу чараларында гана айырмаланышкан. Биринчи топто,
контролдук (71 адам) - дарылоо жана алдын алуу чаралары салттуу болду, ал эми экинчи топ, негизги (103
адам), аларга карата алдын алуунун иштелип чыккан чаралары колдонулду. Дарылоонун натыйжаларына талдоо жүргүзүү салттуу дарылоодо ырбап кетүү 26,8%ды (71 ден 19у) түзгөндүгүн, леталдуу учур 4,2 болгондугун, ал эми иштелип чыккан алдын алуу чараларын колдонгондо ырбап кетүү 9,9% ды(103 төн 10у) түзүп,
эч ким каза болбогондугун көрсөттү.

Курч деструктивдик холецистит жана аппендицит менен жабыркаган 35 бейтапта натрийдин гипохлорид
аралашмасын колдонуунун натыйжалары баяндалды. Ырбап кетүүнүн алдын алуу жана эндотоксикозду
дарылоо максатында акыректин астындагы венага күн сайын 200 мл ден натрийдин гипохлоритинин 0,06%
аралашмасы колдонулду. Бир курс дарылоого 4-5 иньекция. Натрийди гипохлоритин колдонуу натыйжасынын талдоосу канда канттын деӊгээлинин, лейкоциттердин санынын төмөндөшү жана интоксикациянын
лейкоцитардык индексинин көрсөткүчү ченемге келгендиги байкалганын көрсөттү.

Ар кандай жерде жайгашкан ири ириң-некротикалык жараларды дарылоонун актуалдуу маселелеринин бири
- операциядан кийин толук айыкканга чейин дарылоо. Хирургиялык ыкмалар менен катар, комплекстүү мамиленин өзөгүндө, жаракат алуу процессинин алгачкы фазасын жана жаракаттын жүрүшүнүн өзгөчөлүктөрүн
эске алуу менен, жаракат алуу процессине дифференциалдуу таасири бар каражаттарды пайдалануу жаракатты жеринде дарылоодо дагы колдонулат.
Операциядан кийинки мезгилдеги жаракаттын жетишсиз көзөмөлдөнүшү хирургиялык дарылоонун канааттандырарлык эмес натыйжаларын жаратышы мүмкүн, бул жаракат алуу процессинин I-фазасында өзгөчө мааниге ээ. Протеолитикалык ферменттер сезгенүү фазасында жараларды тазалоо үчүн артыкчылыктуу орунда
турат.
Макалада, хирургиялык бейтаптарга жаракат алуу процессинин I-фазасында "Энзилит" протеолитикалык
ферменттерди колдонуунун салыштырмалуу натыйжалуулугу келтирилген. Ар кандай жерде жайгашкан ириңнекротикалык жаралары бар бейтаптарда "Энзилит" протеолитикалык ферменттер комплексин колдонуу дарылоонун натыйжаларын 6,1% га жакшыртаары жана хирургиялык кийлигишүүнүн кайталанышын 19,6% га
төмөндөшү көрсөтүлгөн.

Киришүү. Жүрөк-кан тамыр оорулары дүйнө жүзү боюнча өлүмдүн негизги себептеринин бири. Жүрөк-кан
тамыр оорулары түзүмүндө өзгөчө орунду артериялык гипертензия ээлейт, бул жүрөк бейтаптарынын
өлүмүнүн башкы фактору. Кыргыз Республикасында акыркы он жылдыктарда гипертониянын таралышы
40-50% га жогорулады, эпидемиологиялык изилдөөлөргө ылайык ИНТЕРЭПИД жана STEPS 44-46% ды
түзөт, ал эми жүрөк-кан тамыр оорулары (анын ичинде гипертониядан) өлүмү отчетторго ылайык. Электрондук Саламаттыкты Сактоо Борборунан 2019-жылы жалпы өлүмдүн 51% түзгөн.
Изилдөөнүн максаты - Кыргыз Республикасында баштапкы медициналык-санитардык жардамдын
деңгээлинде артериялык гипертензияны контролдоонун натыйжалуулугун баалоо индикаторлорун иштеп
чыгуу.
Материал жана методдор. 2019-жылга Бишкек шаарынын Биринчи май районунун дайындалган бардык
пациенттеринин акыркы үлгүсүнүн Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлиги тарабынан
бекитилген амбулатордук карталардын маалыматтарын иштеп чыгуу (КМФ амбулаториялык, No 025/y формасы). Көрсөткүчтөр электрондук саламаттыкка ылайыкташтырылган SPSS Syntax программасынын жардамы менен талданды. P <0.05 мааниси статистикалык маанинин босого деңгээли катары кабыл алынган.
Натыйжалар. Артериялык гипертонияны аныктоо көрсөткүчү дайындалган калктын жалпы санына салыштырмалуу 2,69%ды түздү, анын ичинен эркектер - 1,78% жана аялдар - 3,45% (p <0,001). Гипертония менен
ооругандардын жаш курамын баалоодо, 1,9-3,3% бейтаптар 40 жашка чейинкилер экени аныкталды. Кан басымы жылына 2 же андан көп жолу өлчөнгөн гипертониялык оорулуулардын үлүшү бардык ҮМБ үчүн
90%дан жогору болгон; No3, No7, No14, No16 ҮМБларда гипертония менен ооругандардын үлүшү, алар
үчүн жалпы жүрөк-кан тамыр коркунучу 56,5%, 94,7%, 98,3% жана 89,3% түзгөн. Гипертонияга каршы дары
терапиясы пациенттердин 73,6% дайындалган, ал эми пациенттер арасындагы гипертонияны контролдоонун
натыйжалуулугу 45% ды түзгөн.
Жыйынтыгы. БМСЖ деңгээлинде гипертониялык контролдун натыйжалуулугун баалоо үчүн 2 негизги индикаторду колдонуу сунушталат: саламаттыкты сактоо мекемесинин деңгээлинде гипертония контролдугунун натыйжалуулугун баалоого мүмкүндүк берүүчү индикатор, башкача айтканда гипертония менен
ооругандардын максатына жеткен саны Календардык жылдарда ушул мекемеге кайрылган гипертония менен
ооруган бардык пациенттерге карата ВР баалуулуктары жана суб-улуттук деңгээлде гипертонияны контролдоонун эффективдүүлүгүнүн көрсөткүчү, б.а. гипертония аныктоо индикатору

2005-2008-жылдарга карата 90 жаштан 2018-жылга чейинки 90-2018-жылдарга чейинки бейтаптагы 90 жашка
чейинки бейтаптарды дарылоонун натыйжалуулугун салыштырма жана интеграцияланган ыкмалардын натыйжалуулугун салыштырма талдоо жүргүзүлөт. Изилдөөнүн жүрүшүндө бир жылдык, эки жылдык жана үч
жылдык аман калгандардын, башкы топко салыштырмалуу 66,8%, 6,8% жана 20,8% жана 20 ± 4.2% түзгөнүн
байкадык. Бир жылдык, эки жашар аман калуу 57,7 ± 6,5%, 33,3 ± 5,3% жана 15,5 ± 3,7% түзгөн.

Киришүү. Такталбаган этиологиядагы курч вирустуу гепатиттин 12 учуруна анализ келтирилген. Бейтаптардын вирустук гепатит маркерлери эки жолу терс болгон, аутоиммундук антителолордун жоктугу аутоиммундук мүнөзүн алып салган. HSV (11 бейтап), EBV (9 бейтап) жана CMV (7 бейтап) антителолору (IgG)
табылган. Жакында HSV инфекциясын жуктуруп алган бейтаптарда (авиддүүлүктүн төмөн индекси) курч гепатит клиникасы жаштарда иммунокомпетенттүүлүктүн жогорку деңгээлинде өнүгүп, кыска мөөнөттө калыбына келди. Ал эми, жогорку авиддүүлүк менен ооругандардын тобунда, оору узак курстагы улгайган
курактык топтун арасында пайда болгон.
Материалдар жана ыкмалар. Такталбаган этиологиядагы гепатиттин клиникалык жана лабораториялык
мүнөздөмөлөрү 12 бейтапта изилденген. Бардык пациенттер стандарттуу жалпы клиникалык текшерүүдөн
өтүштү, анын ичинде даттанууларды жана физикалык экспертизанын маалыматтарын баалоо, биохимиялык
кан анализдери, кан жана зааранын жалпы клиникалык анализдери, вирустуу гепатит маркерлерин ИФАнын
жардамы менен аныктоо жана ич органдарынын УЗИси бар. HSV, CMV, EBV антителолору ELISA менен текшерилип, ошондой эле IgG менен HSVге чейинки авиддүүлүк аныкталды.
Жыйынтыгы жана аны талкуулоо. РКИБ маалыматы боюнча 2014 - 2020-жылдары этиологиясы такталбаган гепатиттин үлүшү 2,3% дан 7,1% га чейин, орто эсеп менен 4,39 0,58 түзгөн. Байкалган пациенттерде
теринин жана склеранын саргаруу, алсыздык, ичтин оорушу жана табиттин жоголушунун туруктуу белгилери
болгон. Биохимиялык параметрлерди изилдөө бардык текшерилген бейтаптарда "боор тесттеринин" кыйла
жогорулагандыгын көрсөттү. Боордун УЗИ маалыматы боюнча, бардык бейтаптарда курч гепатиттин
өзгөрүүсүнө туура келген белгилер байкалган. Маркерлер анализдери бир нече жолу терс болуп чыккандан
кийин вирустук гепатит диагнозу алынып салынды, бул этиологиялык факторду издөөнүн негизи болуп герпес
тобунун вирустары гепатотроптуулугун эске алып ошондой эле аутоиммундук мүнөздү алып салуу үчүн герпес тобунун (HSV, CMV, EBV) вирустарына, AMA жана ANA тесттерине текшерилди. Герпес вирустарын
текшерүүнүн жыйынтыгында 11 бейтапта HSVге IgG антителолору, 9 бейтапта EBV жана CMV - 7 бейтапта
пайда болгон. 6 бейтаптан Үч HSV, EBV жана CMV вирустардын антителолору, - 3 бейтаптан эки HSV жана
EBV вирустардын антителолору, бир бейтапта CMVнын гана антителолор табылган. Герпес вирустарынын
(CMV, EBV, HPV-6) гепатотроптуулугу текшерилген бейтаптардын гепатоциттеринде алардын антигендери
табылышы менен тастыкталды.
Натыйжалар. Изилдөөнүн натыйжалары гепатиттин өнүгүшү менен оорунун этиологиясын, анын ичинде
герпес вирустарын тактоо үчүн кененирээк изилдөө керек экендигин көрсөттү. Герпес тобундагы вирустардын
гепатотроптуулугу (HSV, CMV, EBV), адабият маалыматтары боюнча, алардын антигендери гепатит менен
ооруган адамдардын гепатоциттеринде табылышы менен тастыкталат. Герпесвирус гепатитинин клиникалык
жана биохимиялык көрүнүштөрү башка вирустук гепатиттерден айырмаланбайт. Герпетикалык гепатитти цитолиз синдромунун өнүгүшү менен гематогендик инфекция учурунда пайда болгон, герпетикалык инфекциялардын көзкарандысыз клиникалык формасы катары кароого болот.
Жыйынтыгы. Вирустук гепатиттин этиологиялык структурасында, белгилүү бир орунду герпестик вирус,
цитомегаловирус, Эпштейн-Барр ж.б. ээлеши мүмкүн; вирустук гепатиттин клиникалык көрүнүшү формасы,
оордугу, жүрүшү жана натыйжалары боюнча окшош; А, В, С, D, Е вирустук гепатиттерин лабораториялык
четтетүүдө башка вирустук гепатиттердин этиологиясын тастыктоо үчүн лабораториялык изилдөөлөрдү улантуу зарыл

Улуттук онкология жана гематология борборунун көкүрөк бөлүмүндө 2004-2018-жылдар аралыгында эмчек
рагы менен ооруган 46 бейтапта метастатикалык плевритти дарылоонун оптималдуу ыкмаларынын
эффективдүүлүгүнө салыштырмалуу талдоо жүргүзүлдү.

Макалада 2014-жылдан 2020-жылга чейинки мезгилдеги динамикада кызылча менен ооруган эпидемиологиялык абалы талкууланат. Кызылча оорусунун жана жайылуусунун узак мөөнөттүү көрсөткүчтөрү менен
маалыматтарды топтоо Кыргыз Республикасындагы эпидемиялык процессти баалоо менен жүргүзүлдү. Ар
кайсы региондордо алынган натыйжаларды салыштыруу, оорунун көбөйүшүнүн мүмкүн болгон себептерин,
тактап айтканда, акыркы жылдарда калктын эмдөөдөн толук өтпөгөндүгүн аныктоого мүмкүндүк берди.

Онкологиялык оорулар калктын майыптыгынын жана өлүмүнүн негизги себептеринин бири. Жыл сайын 18
миллиондон ашуун жаңы учурлар жана 9 миллион өлүм катталат [1]. Изилдөө объектиси: онкологиялык оорулардын илдет жана өлүм көрсөткүчтөрү. Максаты: Авторегрессивдүү жана кыймылдуу орточо интегралдык
моделди колдонуу менен онкология ооруларынын жана өлүмүнүн көп жылдык динамикасын баалоо (АРПСС).
Колдонулган методдор жана ыкмалар. Авторегрессивдүү жана кыймылдуу орточо интегралдык модел колдонулду.. Изилдөөнүн материалдары 2005-2014-жылдар аралыгындагы онкологиялык патологиянын илдети
жана өлүмү жөнүндө статистикасы боюнча Казакстан Республикасынын Агенттигинин маалыматтары болгон
(120 ай). Статистикалык талдоо SPSS программасынын 20.0версиясында жүргүзүлдү. Негизги жыйынтыктар. 2012-2016-жылдарга Казакстан Республикасында онкологиялык жардамды өнүктүрүү программасынын
алкагында [2], 2011-2016-жылдар аралыгында Казакстанда онкологиялык патологияны эрте аныктоо боюнча
скринингдик программаларды киргизүү иш чарасы болгон. Программанын онкологиялык патологиядагы
ооруга жана өлүмгө дуушар болушуна таасирин баалоо төмөнкүлөрдү аныктады. AРПСС моделине ылайык,
Программа киргизилгенден кийин, айына 0,57 учурга барабар болгон ай сайын илдеттин көрсөткүчүнүн өсүшү
байкалууда. Албетте, бул онкология илдетин аныктоонун жакшыргандыгына байланыштуу. Өлүм
көрсөткүчтөрүнүн, айына 0,25 учурга барабар болгон төмөндөөсү байкалууда. Өлүмдүн төмөндөшү, оорунун
алгачкы этабында аныкталгандыгынын натыйжасында илдеттин көрсөткүчүнүн өскөндүгүн далилдейт, бул
өз убагында медициналык кароодон өтүп, бейтаптарды дарылоого алып келген

Макалада педиатрдык кардиохирургия кызматынын уюштуруу түзүмү жана перинатология жана педиатрдык
жүрөк хирургиясы борборунун 2019-жылдын 9 айында балдардын оорусу жана тубаса жүрөк кемтигинен
каза болгон көрсөткүчтөрдүн деталдуу анализинин жыйынтыктары келтирилген. Жүрөк хирургиясы бөлүмү
эки структуралык бөлүмдөн турат - анестезиология, реанимация, балдар кардиохирургиясы үчүн реанимация
бөлүмү (бардыгы 6 керебет) жана балдар кардиохирургиясы бөлүмү (бардыгы 21 керебет). Жогорку технологиялык жабдуулар менен жабдылган, заманбап эффективдүү перинаталдык технологиялар киргизилген, оорулуу жаңы төрөлгөн ымыркайларды жана тубаса жүрөк кемтиги бар шала төрөлгөн балдарды эмизүү үчүн
оптималдуу шарттар түзүлгөн. Ошол эле учурда, макалада негизги көйгөйлөр чагылдырылган, алардын чечилиши балдардын тубаса кемтиктерден өлүмүн азайтууга жардам берет. Тубаса кемтиктердин пренаталдык
кеч диагнозу 17,5% түздү. Төрөт алдындагы скринингдин сапаты айрым региондордо жана жеке менчик саламаттык сактоо борборлорунда начарлап жатат. Тубаса жүрөк кемтиги менен ооруган балдардын өлүмүнүн
абалын жакшыртуу үчүн региондордо төрөт алдындагы скринингге мониторинг жүргүзүү керек, андан кийин
КП жана ДКХда төрөт маселесин чечүү керек. Бул чаралар өз убагында жүрөккө операция жасоо жана ушул
бейтаптардын жашоо деңгээлин жогорулатуу максатында жаңы төрөлгөн ымыркайды транспорттоону 3-4-
деңгээлдеги кардиохирургиялык борборлорго жакындатууга мүмкүндүк берет

Макалада COVID-19 пандемиясынын шартында эл аралык тажрыйбаны эске алуу менен акушердик кызматын
уюштуруунун негизги принциптери көрсөтүлгөн. Перинатология жана Педиатрлар жүрөк хирургиясы борборунда 2020-жылдын июнь-август айларында иштеп жаткан инфекциялык-убактылуу оорукананын ишинин
схемасы келтирилген. Медициналык персоналдын коопсуздугун камсыз кылуу боюнча чаралар сүрөттөлгөн
- учурдагы дезинфекциялык режимдин сакталышы, жеке коргонуу каражаттары, пульстук оксиметрлер, температураны аралыктан өлчөө каражаттары жана алыскы консультацияларды уюштуруу. Ооруга жана COVID19га шектелген бейтаптар үчүн чыпка уюштурулуп, көчөдөн өзүнчө кире бериш бөлмөсү, бейтаптарды
жайгаштыруучу бөлүм жана хирургиялык кийлигишүүгө чейин ар кандай клиникалык учурлар үчүн шаймандар жана чыгымдалуучу материалдар топтому бар. Инфекциялык-убактылуу бөлүмдүн ишмердүүлүгүнүн
жүрүшүндө КОВИД-19 менен ооруган 118 бейтап дарыланып, 48 төрөт кабыл алынган, анын ичинен 20 кесарево жолу менен төрөтүлгөн (41%).

Киришүү. XXI кылымда саламаттыкты сактоо, медициналык илим жана өндүрүш медициналык кызматкерлерди жаңы медициналык технологиялар, дары-дармектер, медициналык багыттагы буюмдар, приборлор
жана шаймандар менен камсыз кылуу, бул калктын ден-соолугунун акыркы көрсөткүчтөрүнө: өлүмгө, ооруга
жана майыптыкка олуттуу таасир этиши керек. Көптөгөн өлкөлөр саламаттыкты сактоо тармагына чыгымдарды жылдан-жылга көбөйтүп жатышат, бирок бул инвестициялардан тиешелүү кайтарым жок. Коомдук
ден-соолукка жетишүү көйгөйлөрү мамлекеттин негизги милдеттеринин бири. Калктын көбөйүшүнүн заманбап режимине демографиялык өтүүнүн алкагында патология реструктуризацияланууда: ресурстарды көп
талап кылган нозологиялык формалар (биринчи кезекте өнөкөт оорулар) өсүүдө, патологиянын үлүшү азайып
жатат, аларды дарылоо жана алдын алуу бир кыйла төмөн чыгымдарды талап кылат.
Изилдөөнүн максаты - саламаттыкты сактоодогу модернизациянын өзгөчөлүктөрүн талдоо.
Материалдар жана ыкмалар. Изилдөөнү жазууда статистикалык, математикалык, байкоо, талдоо, салыштыруу сыяктуу методдор колдонулган.
Иштин практикалык мааниси анын саламаттыкты сактоону модернизациялоонун негизги багыттарын иштеп
чыккандыгында, бул медициналык мекемелерге калкка сапаттуу медициналык кызмат көрсөтүүгө жана ошону
менен калктын ден соолугунун узактыгын жогорулатууга мүмкүндүк берет , ошондой эле жарандардын жашоо
сапатынын деңгээли.
Натыйжалар. Ошентип, саламаттыкты сактоо - мамлекеттин ишинин бир тармагы, анын максаты - калкка
жеткиликтүү медициналык жардам көрсөтүү, анын ден-соолугун сактоо жана жакшыртуу.
Жыйынтыгы. Негизги мыйзам актылары адамдын ден-соолукту коргоо жана чыңдоо укугун бекемдейт. Саламаттыкты сактоо тутумун оптимизациялоо - мамлекеттин социалдык-экономикалык саясатынын эң
маанилүү бөлүгү. Саламаттыкты сактоо мамлекеттик тутум катары максаттардын бирдиктүүлүгү, кызматтардын өз ара аракеттенүүсү жана үзгүлтүксүздүгү (терапиялык-профилактикалык), квалификациялуу медициналык жардамдын жалпыга жеткиликтүүлүгү жана чыныгы гуманисттик багыты менен каралат

Киришүү.Саламаттык сактоодогу ийгиликтүү ыкчам медициналык жардам системасын жаратуудагы негизги
фактор медициналык кызматкерлердин сапаттуу үзгүлтүксүз медициналык билим алуусу болуп эсептелет.
Ушул көйгөй боюнча далилденген медицинага жана практикалык саламаттык сактоонун талаптарына ылайык
инновациялуу жана эффективдүү окутуу пограммаларын иштеп чыгуу, жана ишке ашыруу чоң актуалдуулукка
ээ.
Изилдөөнүн максаты- үзгүлтүксүз медициналык билим берүүдөгү ыкчам медициналык жардам боюнча иштелип чыгарылган комплекстүү окутуу программаларынын мазмунун жана эффективдүүлүгүн анализдөө.
Материалдар жана ыкмалар. Адистердин категориясына жараша жаңы окуу программаларынын иштелип
чыгарылышы жана алардын ар түрдүү типтери боюнча негизги мамилелер жазылган. Катышуучулардын клиникага чейинки жана клиникалык (мониторинг жана баалоо) окуу жетишкендиктерине байланыштуу: ыкчам
медициналык жардам көрсөтүүнүн деңгээлине (саламаттык сактоонун биринчи жана экинчи деңгээли), окутулган курстарга, адистиктерине жараша теоретикалык билимдеринин жыйынтыгы пре-постест түрүндө
(бланкалык формат) жана практикалык көндүмдөрү клиникага чейинки деңгээлде ар кандай манекендерди
колдонуу менен бааланып, комплекстүү ретроспективдүү анализ жүргүзүлгөн.
Изилдөөнүн жыйынтыгы. Иштеп чыгаруучулардын командасы (эл аралык эксперттер, Кыргыз мамлекеттик
кайра даярдоо жана адистикти жогорулатуу медициналык институтунун окутуучулары, дарыгерлер) ыкчам
медициналык жардам көрсөтүүчу адистер үчүн белгиленген жана практикалык саламаттык сактоонун талабына туура келген окутуучу программаларын түзүп жана иштеп чыгарышты. Окуу курсуна жана катышуучулардын категориясына ылайыктуу интенсивдүү жана инновациялык окутуудан кийин бардык медициналык
кызматкерлердин билиминин өсүү темпинин көрсөткүчү окууга чейинки абалга (претест) караганда абдан
жогорулады. Орточо алганда билиминин өсүү темпи адистердин категориясына (көрсөткүчтөрдүн айырмачылыгы статистикалык жактан анык, р<0,001) ылайыктуу 55,8% до 115,7% түздү. Практикалык экзамендин жыйынтыгы дагы симуляциялык жана моделдештирилген окутуунун фонунда медициналык кызматкерлердин
тез жардам кызматынын жаатында практикалык көндүмдөрдү өздөштүрүү деңгээли жогору боло баштагандыгын күбөлөндүрөт.
Корутунду. Медициналык тез жардам кызматчылары үчүн иштелип чыккан жаңы окутуу программаларын
колдонуу жана ишке ашыруу боюнча клиникалык моделдөөнүн жана көйгөйдү чечүүнүн принциптерине багытталган окутууга негизделип, кечиктирилгис абалдар боюнча ар кандай татаал стандартташтырылган шарттарды түзүүдө жана катышуучуларга ыкчам жардам көрсөтүүдө практикалык көндүмдөрүн иштетүүдө
активдүү катышууга, ийкемдүү системаны түзүүгө салым кошту. Окутуу программаларды эффективдүү ишке
ашырууда медициналык кызматкерлердин билим деңгээли, практикалык көндүмдөрү олуттуу түрдө жакшырды.

Тентишев атындагы Азия медициналык институту (АзМИ) Канттын аймагында жайгашкан. Институт Кыргыз Республикасынын, жакынкы жана алыскы чет өлкөлөрдүн студенттерине билим берүү кызматын
көрсөтөт. Окуу эки тилде, орус жана англис тилдеринде жүргүзүлөт. Студенттердин көпчүлүгү Индия
менен Пакистандан келишет. Институт ошондой эле резидентура жана аспирантурага сунуш кылат. Институт Чүй облусунун экономикалык турмушунда маанилүү ролду ойнойт, жумуш орундарын түзүүдө, чет
өлкөлүк студенттерди турак-жай менен камсыз кылат, окутуучулар жамааты татыктуу эмгек акы менен
камсыз болушат, бул билим берүү жаатындагы эң жогорку көрсөткүчтөрдүн бири. Билим берүү министрлигинин тестирлөө борбору өлкөнүн бардык медициналык билим берүү мекемелерин билим сапаты боюнча
текшерип, АзМИ республикада биринчи орунду ээледи, бул АзМИдеги билимдин тазалыгынын көрсөткүчү
деп айтууга болот. Институттун бардык структуралары билим сапатына артыкчылык берүү менен динамикалуу өнүгүүдө. Билим берүүнүн сапаты квалификациялуу мугалимдерде, жакшы жабдылган окуу корпусунда жана кеңири китепкана фондусунда. Институт жыл сайын билим берүү жаатында өз миссиясын
иштеп чыгат жана аткарат, АзМИдин миссиясы - билим берүү, илим жана клиникаларга мыкты дүйнөлүк
тажрыйбаны интеграциялоо менен, атаандаштыкка жөндөмдүү адистерди сапаттуу даярдоо аркылуу эл
аралык стандарттарга жооп берген билим берүү программаларын ишке ашыруу; далилдүү медицинанын
принциптерине негизделген. Ошентип, кесипкөйлүк, дилгирлик жана узак мөөнөттүү чыдамкайлык аркылуу Кыргыз Республикасынын эң алдыңкы кесиптик билим берүү мекемелеринин бири Чүй аймагында
калыптанган. AzMIнин негиздөөчүсү Эркин Саткынбаевич Тентишев.

2021-жылдын акыркы жаңылыктарына таянып, он миллиондогон адам коронавируска чалдыкканын байкасак
болот. Вирустун кесепетинен миллиондон ашык адам каза болду же узак убакыттар бою саламаттыгына залакасын тийгизген абалдан жабыркоодо. Бул макала Covid-19 оорусуна чалдыккандардын өпкөсүнүн альвеолаларында гиалурон кислотасынын синтезделишиндеги биохимиялык өзгөрүүлөрдү изилдөөгө арналган.
Бүгүнкү күнгө чейин аталган маселени чагылдырган адабияттарга талдоо жүргүзүлдү.
Коронавируска шектелген ар бир бейтапты компьютердик томограммага тартканда, суюктук толуп, агарып
калган жерлер – “күӊгүрт айнек” синдрому байкалган. Адабияттарды талдоонун жыйынтыгында коронавирус
альвеолдордун челин (мембранасынын) жабыркатып, андан гиалурон кислотасы бөлүнүп чыгышына түрткү
болору аныкталды. Окумуштуулар тобу өпкөнүн катуу кармаган Covid-19 инфекциясында өлүмдүн негизги
себеби гиалурон кислотасы саналат деп божомолдошот.
COVID-19дан жабыркаган альвеолдордогу жана кан тамырлардагы эндотелиалдык клеткалардагы сезгенген
цитокиндердин өндүрүмдөрүнүн деңгээлинин жогорулашы менен коштолорун, аны менен бирге гемостаз
факторлорун активдештирүүчү нейтрофилдик клеткадан тышкаркы тузактар көбөйөрүн окумуштуулардын
изилдөөлөрү далилдеди. Демек, өпкөнүн микроциркуляциясындагы тромбоз дем алуунун жетишсиздигинин
жогорулашына алып келет.
Макалада андан ары COVID-19да дем алуунун жетишсиздигинин өрчүшүндө “брадикининдик штормдун”
концепциясы, гиалурон кислотасынын ролу жана гепариндин дарылык натыйжасы тууралуу баяндалат. Гепарин антикоагулянттык натыйжасынан тышкары, SARS-CoV-2 вирустун «спайк»- белогу менен байланышып, вирустун өрчүшүнө атаандаш ингибитор катары кызмат аткарып, процесстин инфекциялуулугун
төмөндөтө турганын окумуштуулар аныкташты [1].

Бул макала Кыргыз Республикасында медициналык билим берүүнүн жана илимдин өнүгүшүнүн тарыхый
фактыларына арналган. Макалада 19-кылымдын аягы - 20-кылымдын башында Кыргыз Республикасында медициналык кадрларды даярдоонун мамлекеттик тутумунун калыптанышынын тарыхый аспектилери каралган