Поиск

Киришүү. Кыргызстандын ооруканаларында коронавирустук оорунун (COVID-19) кесепеттерин жумшартуу боюнча көрүлгөн чараларга карабастан, 2020-жылдын сентябрына карата 3173 медицина кызматкерине
COVID-19 диагнозу коюлган, бул COVID-19 инфекциясынын бардык учурларынын 17% түзөт. Биз Бишкек шаарындагы COVID-19 бейтаптары менен байланышта болгон медицина кызматкерлеринин арасында COVID-19
инфекциясынын коркунучун аныктоого аракет кылдык.
Методдор. Биз тыгыздык үлгүсүн колдонуу менен медициналык кызматкерлердин арасында COVID-19 оорусу
жогору болгон алты ооруканада медициналык кызматкерлердин арасында изилдөөнү жүргүздүк. Улуттук COVID-19 реестриндеги SARS-CoV-2 үчүн ПТРдин оң натыйжалары жана SARS-CoV-2 үчүн терс IgG 2020-жылдын
июнь айынан 2021-жылдын май айына чейин COVID-19 бейтаптары менен байланышта болгон медициналык кызматкерлер -19 <14 күн. Контролдук топ SARS-CoV-2 жана IgG үчүн терс ПТР натыйжалары менен бир эле
ооруканада бир убакта иштеген медициналык кызматкерлердин арасынан туш келди тандалып алынган. Биз социалдык демографиялык, операциялык, клиникалык жана лабораториялык маалыматтарды чогулттук жана
COVID-19 менен байланышкан факторлорду олуттуу аныктоо үчүн логистикалык регрессияны колдондук (p<0,05).
Натыйжалар. Изилдөөгө жалпысынан 511 адам кирген, анын ичинен 128 учур жана 383 көзөмөл. 511 катышуучунун ичинен: 454 (89%) аялдар жана 383 (75%) 50 жашка чейинки катышуучулар. Катышуучулардын 118
(92%) учуру жана 348 (91%) контроль кызматкерлери сменада жатаканада (үйдө эмес) жашашкан. Кошумча оорулар 44 (34%) учурда жана 56 (15%) контролдо болгон кызматкерлердин онокот оорулары бар экендиги такталган.
Анализдин жыйынтыгы боюнча респиратордун герметикалуулугун текшерүү, башка медицина кызматкерлери менен нөөмөттө иштөө үчүн жатакананы бөлүшүү жана кошумча оорулардын болушу оорунун коркунучу фактору
болуп саналган. Жыйынтыгы.Натыйжалар жеке коргонуу каражаттарын, өзгөчө респираторлорду туура орнотуу жана кийүү боюнча сапатты жогорулатуу жана окутуу, ошондой эле медицина кызматкерлеринин байланышын жакшыртуу,
персоналды, бейтаптарды жана өзүн коргоо үчүн жеке жоопкерчиликти жогорулатуу зарылдыгын сунуш кылат.

Ушул макаланын авторлору таажы сымал вирус козгогон илдеттин мээ инсультунун ( мээге кан жетпей же кан уюп калуу оорусу) клиникалык өзгөрүүлөрүнө жана бул оорунун (мээ инсультунун)пайда болушуна (патогене-
зине) тийгизген таасирлери тууралуу илимий изилдөөлөрдүн жыйынтыктарын жарыялаган бир топ эмгектерге жетиштүү түрдө сереп салышып, талдап чыгышты. Бул талданган эмгектерде Covid 19 илдетинин мээ инсуль-
тунун патогенетикалык механизмин күчөтүсү белгиленген. Инфекцияга туш болуп мээ инсультуна кабылган жаш аялдын оору мезгили атайын байкоого алынган,белгилеп кетсек, бул оорулуунун эч кандай эски дарттары болбогон. Андан башка, көптөгөн изилдөөлөрдө мээ дарттарына чалдыгып калуу коркунучу бар адамдарда кан
жетпей калуу оорусу (ишемия) азайгандыгы көрсөтүлгөн.

COVID-19 дем алуу жолдорунун жабыркашы жана башка органдар менен тутумдардын жабыркашы менен
мүнөздөлөт. Анын бирден бир көбүрөөк клиникалык көрүнүштөрүнүн бири неврологиялык симптомдор. Бай-
коодо бүгүнкү күндө COVID-19дун эң белгилүүсү болуп, неврологиялык жабыркоолор көрсөтүлгөн. Эң көп
неврологиялык көрүнүштөрдүн ичинен миалгия, баш оору, энцефалопатия, баш айлануу, дизгевзия жана аносмия
белгиленет. Менингит, энцефалит, энцефаломиелит, геморрагиялык некроздоочу энцефалопатия жана Гийен-
Барре синдрому сыяктуу башка абалдарды беригип татаалдашкан COVID-19ге киргизсе болот. Кабылдагыч
AПФ 2 менен SARS-CoV2 байланышынын жогорку окшоштугунун негизинде болгон ортомчу нейроинвазия
COVID-19дун негизинде жатуучу патофизиологиялык аспектилер келтирилген.

Киришүү. Өлкөдө режимдик чектөө чаралары киргизилди. 16-март, 2020-жыл, жалпысынан 47 күнгө
созулду. Жаңы коронавирустук инфекциянын активдүү жайылуу мезгилинде калкка амбулатордук деңгээлде кызмат көрсөтүү, анын ичинде акушердик жана гинекологиялык кызматтарды көрсөтүүнүн олуттуу кыскарышы байкалган.
Изилдөөнүн максаты - аялдарга акушердик жана гинекологиялык кызматтарды көрсөтүүгө COVID-19 таасирин
изилдөө.
Материалдар жана ыкмалар. Маалыматтарды талдоонун негизинде, COVID-19 пандемиясы жана чектөө чараларын киргизүү аялдардын акушердик жана гинекологиялык кызмат көрсөтүүлөр үчүн саламаттыкты сактоо
уюмдарына барууларынын азайышына таасирин тийгизди. Улуттук статистикалык комитеттин жана Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин Электрондук саламаттыкты сактоо борборунун маалыматы
боюнча, 2020-жылы энелердин өлүмүнүн көрсөткүчү экстрагениталдык себептерден (анын ичинде COVID-19)
жана энелердин өлүмүнүн көрсөткүчү олуттуу өскөн. акушердик жана гинекологиялык кызмат көрсөтүүлөр жана
кош бойлуу аялдардын өз убагында алынбагандыгы. Ситуациялык анализдин жыйынтыгы. Маалыматтарды талдоонун негизинде, COVID-19 пандемиясы жана чектөө чараларын киргизүү аялдардын акушердик жана гинекологиялык кызмат көрсөтүүлөр үчүн саламаттыкты сактоо уюмдарына барууларынын азайышына таасирин
тийгизди.
Жыйынтыктар жана аларды талкуулоо. Кош бойлуулуктун татаалдашы менен, тукумсуздукту, этек кирдин бузулушун дарылоо боюнча кызматтарды алуу. COVID-19 пандемиясы энелердин өлүмүнүн көрсөткүчүнө таасирин
тийгизди. Акыркы жылдарда, 2019-жылга чейин энелердин өлүмүнүн көрсөткүчү төмөндөгөн болсо, 2020-жылы
көрсөткүч 45, 6%га өскөн. Экстрагениталдык оорулардан каза болгон энелердин саны дээрлик эки эсеге өстү.
Акушердик жана гинекологиялык кызматтардын жетишсиздигинен, өз убагында каттоодон өтпөгөндүктөн, энелердин өлүмүнүн көрсөткүчүнүн көбөйүшү да мүмкүн. Кош бойлуулук учурунда каза болгондордун үлүшү
11,7%га жана бойдон алдыруудан 0,7%га (кылмыштуу бойдон алдыруулар 50% жана жасалма бойдон калуулар
50%), 4,5% жатындын үзүлүшүнө байланыштуу болгон. Эл аралык изилдөөлөргө ылайык, катышуучулардын
75,2% кош бойлуулукту пландаштырышкан эмес, бул, сыягы, COVID-19 менен күрөшүү боюнча чектөө чаралары
учурунда түзүлгөн экономикалык кырдаалга байланыштуу. Кыргызстанда изилдөө көрсөткөндөй, COVID-19 кош
бойлуу болбоо чечимине 26,27% таасир эткен. Ошондой эле чектөө чаралары киргизилгенден берки экономикалык абалдын начарлашы үй-бүлөнү пландаштыруу боюнча чечимдерге олуттуу таасирин тийгизген жана балалуу
болбогон респонденттердин 4,58% учурдагы COVID-19 пандемиянын коркунучунан улам баланын төрөлүшүн
кийинкиге калтыруу керек деп эсептешкен.

COVID-19 пандемиясы акыркы 10 жыл ичинде дүйнө жүзү боюнча кургак учукка каршы күрөштө жетишилген ийгиликтерди олуттуу түрдө жокко чыгарды. 2019-жылга салыштырмалуу 2020-жылы кургак учукту
дарылоо кызматтарынын чектелиши, кургак учукка каршы кызмат көрсөтүүлөрдү жана программаларды каржылоонун кыскарышынан бардык курактагы кургак учук менен ооругандарды, кѳп дарыларга туруктуу кургак учук
менен жабыркаган ооруларды аныктоолордун 40% чейин, ошондой эле тиричилик байланышта болгондорго жана
ВИЧ-инфекциясы менен жашаган адамдар арасында кургак учуктун алдын ала дарылоонун көрсөткүчүнүн кыскарышына алып келди. Мындан тышкары кургак учукка каршы күрөшүү кызматынын кызматкерлери башка
функцияларга бөлүштүрүлдү. Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун маалыматы боюнча: жыл сайын дүйнөдө
кургак учуктун 8 миллион жаңы учуру катталат, 2 миллион бейтап каза болот. Бул тенденция улана берсе,
көптөгөн эксперттер COVID-19 пандемиясы кургак учук боюнча эпидемиологиялык абалдын начарлашына алып
келиши мүмкүн деп кооптонуусун билдиришүүдө. 2020-жылы жүргүзүлгөн изилдөөлөр көрсөткөндөй, эгерде
дүйнө жүзү боюнча COVID-19 пандемиясы 6 айдын ичинде кургак учуктун күтүлгөн көрсөткүчтөрүн 25%
төмөндөтсө, кургак учуктан каза болгондордун cаны 26%га өсүшүн күтсө болот, бул бизди кургак учуктан өлүмгө
учураган 2012-жылдагы көрсөткүчкө кайтарат. 2020-жылы кургак учукту дарылоо 2019-жылга салыштырмалуу
21% кыскарган. 2020-жылы жүргүзүлгөн алгачкы божомолдоонун негизинде 2020-2025-жылдар аралыгында Кургак учуктан COVID-19 пандемиясынын түздөн-түз кесепетинин негизинде 1,4 миллионго көп адам өлөт, бул
башка инфекциялардан алда канча көп. Мунун баары беш жыл мурда жетишилген кургак учук боюнча глобалдык
кырдаалды начарлатат жана 2030-жылга чейин кургак учук менен күрөшүү боюнча дүйнөлүк лидерлер койгон
максатка жетүүго күмөн жаратат.
Изилдөөүн максаты. Пандемия учурунда кургак учук менен ооругандардын абалына сереп салуу.
Материалдар жана ыкмалар. Ооруну каттоо боюнча статистикалык маалымат кургак учукка COVID-19 таасирин
изилдөө үчүн негизги материалдар болгон. Ыкмалары – статисттик, эпидемиологиялык.
Натыйжалары. 2020-жылы Кыргызстанда, ошондой эле бүткүл дүйнөдө кургак учуктун аныкталышы олуттуу
төмөндөдү. Адистердин айтымында, жаңы оорулардын саны оорунун позициясын жоготуп жаткандыктан эмес,
бардык учурлар аныкталбагандыктан азайган. Мындан улам, жакынкы жылдарда оорунун саны көбөйүшү
мүмкүн деп айтууга толук негиз бар. Бул тууралуу жана Кыргызстанда кургак учук оорусун аныктоо кыйын болгон 2020-жылы кандай сабактар алынганы тууралуу маалымат камтылган.
Жыйынтыгы. Жаңы COVID-19 инфекциясы кургак учук боюнча кооптонууну күчөттү. КОВИД-19 фонунда кургак учук оорусунун жайылышы боюнча эпидемиялык кырдаал начарлашы мүмкүн. Бул көйгөй кургак учук инфекциясына терс таасирин тийгизиши мүмкүн.

COVID-19 инфекциясы менен жабыркаган бейтаптарда инсульттун пайда болушу салыштырмалуу
сейрек кездешет, бирок маанилүү прогностикалык маркер жана абалдын оордугунун көрсөткүчү. Бул кыскача
карап чыгууда, КОВИД 19 оорусунда чоң тамырлардын бүтөлүп калуусун пайда болуп, тамырлардын нейрови-
зуализациялык тромбосезгенишин көрсөтүп, ишемиялык инсульт оорунун башталышында жана ошондой эле
кошумча оорулары жок жаш курактагы пациенттерде пайда болушу мүмкүн экени аныкталып турат. COVID-19
менен ооруган бейтаптарда инсульттун өнүгүшүнүн негизин түзгөн механизмдер COVID-19 жок пациенттерде
адаттагыдай эле инсультту пайда кылчу кооптуу факторлору менен да, бул системалуу оорунун фонунда инфек-
циядан келип чыккан коагулопатиянын өнүгүшү жана коронавирустук инфекцияга мүнөздүү сезгенүү реакциясы
менен да байланыштуу болушу мүмкүн.

Сероэпидемиологиялык изилдөөнүн максаты коомдук саламаттык сактоо жаатындагы жооп чараларын негиздөө үчүн Кыргыз Республикасынын калкын COVID-19 коронавирус инфекциясына карата калктын иммунитетин жынысына, жашына жана географиялык таралышына жараша баалоо болгон. Методдор. Кыргызстандын бардык аймактарында 2020-жылдын 26-июнунан 25-августуна чейин кайчылаш катмарлуу серологиялык изилдөө жүргүзүлгөн. БМСЖ уюмдары туш келди тандалып алынган жана катышуучуларды туш келди тандоо үчүн ар бир БМСЖдагы адамдардын тизмеси колдонулган. Окутуудан өткөн медицина
кызматкерлери катышуучулардан алардын жашы, жынысы, COVID-19 симптомдору бар экендиги, медициналык жардам жана ооруканага жаткырылгандыгы тууралуу маек куруп, SARS-CoV-2 ге каршы антителолордун жалпы санын аныктоо үчүн кан үлгүлөрүн чогултушту. SARS-CoV-2ге антителолордун серопреваленттүүлүгүн курактык
тобу, жынысы жана аймактар боюнча сүрөттөп берилди. Жыйынтыктар. Изилдөөгө катышкан 4691 адамдын ичинен 1446-30,8% (95% CI 29,5-32,1) SARS-CoV-2ге антителолор болгон. Серопозитивдүүлүк 45-64 жашкурактагы (36,1%; 95% CI 33,5 -38,7) жана башка улуу курактагы топторго салыштырмалуу 0-9 жаш курактагы топто(16,5%; 95% CI 13,8-19,2) эң төмөн болгон, жана ошндой эле эркектер (27,2%; 95% CI 24,8-29,4) жана аялдар (32,5%; 95% CI 31,0-34,2). Түштүк аймактарда серопреваленттүүлүк 13,0 (95% CI 9,7-16,3) 16,3% (95% CI 14,0-18,6), түндүктө 46,0 (95% CI 40 ,7-51,3) 62,7% (95%CI 59,2-69,2) чейинөзгөрдү. Серопозитивдүү 1446 адамдын 925инде (64%; 95% CI 62,2–65,4)арасында COVID-19 симптомдору болгон: 0–9 жаштагы 45,0% баштап (95% CI 36,1–53,9), 65 жаштан жогорку курактагыларда 71% (95% CI 60,3-81,7) чейин. Серопозитивдүү 1446 бейтаптын ичинен 315 (21,8%) медициналык жардамга кайрылышкан, кайрылгандардын үлүшү 65 жаштан жогорку курактаргылардын 19/69 (27,5%) арасында катталган. Серопозитивдүү адамдардын арасында 80 (5,5%) ооруканага жаткырылган. Талкуу. Натыйжалар көрсөткөндөй, калктын 70% жакыны коронавирустук инфекцияга дуушар болуп калууда, улуу курактагылар арасында эмдөө зарылчылыгын жаратты. Ошондой эле балдардын көп бөлүгү SARS-C0V-2 вирусуна серопозитивдүү бойдон калууда. Клиникалык симптомдордун, медициналык жардамдын жана ооруканага жатуунун төмөн көрсөткүчтөрү оорунун жеңил түрү бар бейтаптарды амбулатордук дарылоону сунуштоо үчүн негиз болду.

Макалада COVID-19 пандемиясынын шартында эл аралык тажрыйбаны эске алуу менен акушердик кызматын
уюштуруунун негизги принциптери көрсөтүлгөн. Перинатология жана Педиатрлар жүрөк хирургиясы борборунда 2020-жылдын июнь-август айларында иштеп жаткан инфекциялык-убактылуу оорукананын ишинин
схемасы келтирилген. Медициналык персоналдын коопсуздугун камсыз кылуу боюнча чаралар сүрөттөлгөн
- учурдагы дезинфекциялык режимдин сакталышы, жеке коргонуу каражаттары, пульстук оксиметрлер, температураны аралыктан өлчөө каражаттары жана алыскы консультацияларды уюштуруу. Ооруга жана COVID19га шектелген бейтаптар үчүн чыпка уюштурулуп, көчөдөн өзүнчө кире бериш бөлмөсү, бейтаптарды
жайгаштыруучу бөлүм жана хирургиялык кийлигишүүгө чейин ар кандай клиникалык учурлар үчүн шаймандар жана чыгымдалуучу материалдар топтому бар. Инфекциялык-убактылуу бөлүмдүн ишмердүүлүгүнүн
жүрүшүндө КОВИД-19 менен ооруган 118 бейтап дарыланып, 48 төрөт кабыл алынган, анын ичинен 20 кесарево жолу менен төрөтүлгөн (41%).

Коронавирустук инфекциянын алдын алуу, диагностикалоо, дарылоо жана реабилитациялоонун ак-
туалдуу маселелери боюнча тренингдерде алынган билимдерди жана тажырыйбаларды ишке ашыруунун
эффективдүүлүгүн баалоо максатында COVID-19, Нарын, Талас жана Баткендин саламаттык сактоо уюмдарында
мониторинг жана баалоо жүргүзүлдү. COVID-19 боюнча тренингдер региондордо, Кыргыз Республикасынын
Саламаттык сактоо министрлигинин No893, No137 жана No 370 буйруктарына ылайык откорулду. Бул үчүн баа-
лоо баракчасы иштелип чыккан жана бекитилген. (Саламаттыкты сактоо министрлигинин No538 буйругу). Мо-
ниторингдин жана баалоонун 3 этапы бирдиктүү баалоо баракчасы аркылуу жүргүзүлгөн. Баалоо 6 критерий
боюнча откорулгон.
Ооруканаларда жалпы балл ҮМБга караганда жогору болду. ҮМБнын деңгээлинде баалоо 18,3-65,2%га чейин
болгон. Оорукананын деңгээлинде, алдын ала М & Ж боюнча минималдуу балл 58,9%ды, максимум 97%ды
түздү. Орто мөөнөттүк баалоонун жыйынтыгы боюнча бардык саламаттык сактоо мекемелеринде олуттуу өсүш
байкалган. ҮМБ үчүн 5,8% дан 24,7% га чейин, ооруканалар үчүн 15,4% дан 21,9% га чейин. Жалпысынан, алдын
ала баалоодон баштап акыркы баалоого чейинки динамикада, ооруканаларда жана ҮМБларда COVID-19 боюнча
билимдердин ассимиляциясын жана колдонулушун баалоо критерийлеринин аткарылышы жогорулаган. Нарын
жана Баткендеги ҮМБларды кошпогондо, ооругандардын жоктугунан ҮМБ кызматкерлеринин калк арасында
COVID-19ду аныктоо боюнча сергектиги төмөндөп кеткендигине байланыштуу, инфекциялык контролдоо
боюнча адистеринин жана сапатты көзөмөлдөө комитеттеринин жетекчилеринин козомолдоо жумуштары томон-
доп кеткен .

Макалада COVID-19 пандемиясынын кургак учукка каршы иш-чараларды ишке ашырууга, атап айт-
канда Кыргыз Республикасы боюнча кургак учук учурларын аныктоого тийгизген таасири боюнча маалыматтар
баяндалган. Коюлган максатты чечүү үчүн Улуттук фтизиатрия борборунун информатика жана эпидемиология
бөлүмүнүн 2019-2021-жылдардагы отчеттук маалыматтары алынды. Анализге кургак учуктун катталган учур-
ларынын саны боюнча маалыматтар киргизилген, 2019-2021-жылдарда кургак учукка чалдыгуунун жана өлүүнүн
көрсөткүчтөрү 2020-жылы кургак учукка чалдыгуу жана өлүмдүүлүк катары эпидемиологиялык көрсөткүчтөр
2019-жылга салыштырмалуу кыйла төмөндөгөн: кургак учукка чалдыгуу көрсөткүчү 3,3 эсеге (78,9 дан 53,5 ке
чейин, ОШ=3,3, 95% ДИ 1,8-6,2, ре2 жана өлүм 3,9% деңгээлинде калып өзгөргөн жок). Кургак учук боюнча
оорулардын деңгээлинин кыйла төмөндөшү (32,2% га), треп-19 пандемиясына байланыштуу аныктоонун
төмөндөшү менен байланыштуу.Кургак учукка каршы кызмат пандемия учурунда кадрлар менен камсыз кылуу
кыйынчылыктарын көтөрүп, кургак учук менен ооруган бейтаптарды тейлөөнүн начарлашына алып келди. 2021-
жылы кургак учук менен ооругандыгы кургак учукту диагностикалоо процессинин жакшыргандыгын жана кат-
талган учурлардын санын көбөйтүүнү көрсөтөт (58,9 учур 100 миң калкка). Акыркы 4 жылда республикада кургак
учукка чалдыгуунун эң жогорку көрсөткүчү Чүй облусунда (124,2-88,2), андан кийин калкынын саны көп аймак-
тарда – Бишкек шаарында (88,8-59,7), Жалал-Абад облусунда (73,3-55,6) жана Ош облусунда (75,0-55,9), ал эми
эң төмөнкү көрсөткүч Ысык – Көл облусунда (48,9-37,5) байкалган.

COVID-19 менен ооруган бейтаптарды тестирлөөдө фермент иммуноанализинин пайдалуулугун иш
жүзүндө көрсөтүү бул изилдөөнүн негизги максаты болот. Серологиялык тесттер патогендик микроорга-
низмдерди скринингдөөдө эң так жана эң натыйжалуу ыкмалардын бири болуп саналат. Иммунофермент
анализи (ELISA) COVID-19 инфекциясынын алгачкы этабында, бул оорунун биринчи 1-10 күнүндө адам-
дарда спецификалык антителолорду табуу үчүн колдонулат. Биз иштеп чыккан DIA®-SARS-CoV-2-Ag-R
тест системасынын артыкчылыгы, атаандаш ыкмаларга салыштырмалуу симптому жок жана оорулуу менен
байланышта болгон адамдарды так аныктоодо.
Биз бул тест системанын касиети проспктивдүү ыкма менен иликтенди, ошондой эле рыноктогу DIA®-
SARS-CoV-2-Ag-R атаандаш тест системалары менен сапаттык катышын салыштырдык. Тестирлөөнүн
коопсуздугу вирустук касиетке ээ VLM-DIA транспорттук каражатын колдонуу менен камсыз болду жана
анализ үчүн протеин структураларын сактоого мүмкүндүк берет. Тестирлөөнүн коопсуздугу вирусту
эритүүчү касиети бар жана анализ үчүн белоктуу структурасын сактоого мүмкүнчүлүгү бар VLM-DIA та-
шыгыч каражатты колдонуу менен камсыздалды. Атаандаш тестирлөө ыкмаларына салыштырмалуу DIA®-
SARS-CoV-2-Ag-R жеткиликтүүлүгү SARS-CoV-2 вирусун жуктурган көп адамдардан табууга мүмкүндүк
берет. DIA®-SARS-CoV-2-Ag-R тест системасы менен алынган оң жыйынтык, полимераздык чынжыр ре-
акциясы (ПТР) сыяктуу башка ыкмалар менен ырастоону талап кылбайт.
Анализди иммуноферменттик анализ үчүн (ELISA) стандарттуу жабдуулардын жардамы менен да, авто-
матташтырылган иммуноферменттик анализаторлордун ачык түрүн анализди коюуда валиддүү протоколун
колдонуу менен жүргүзсө болот.
Үлгүлөрдү жөнөкөй технология менен иштетүүнүн жеткиликтүүлүгү менен "ачык" тестирлөө тутумунун
болушу бардык деңгээлдеги саламаттык сактоо уюмдарында анализди жүргүзүүнү жеткиликтүү кылат.
Ошентип, биздин изилдөөбүздө DIA®-SARS-CoV-2-Ag-R сезгичтигин атаандаш тест системаларына са-
лыштырмалуу баалап, алынган маалыматтарды анализдеп, COVID-19 менен ооруган бейтаптарды
тестирлөөдө ушул ыкманы колдонуунун олуттуу артыкчылыктарын аныктадык.

Эркектин урук чыктагыч безинин рагы менен ооруган 240 бейтапка ар тараптуу текшерүү
жана дарылоо жүргүзүлдү. Эркектин урук чыктагыч безине жогорку интенсивдүү фокустук (HIFU) абляциясы жүргүзүлдү, анткени бул ыкма локалдуу формаларды дарылоодо 5 жылдык оорусуз жашоонун
жогорку көрсөткүчтөрү жана кайталап колдонуу мүмкүнчүлүгү менен мүнөздөлөт. (HIFU) терапиясы
курчап турган ткандарга минималдуу зыян келтирип, эркектин урук чыгаруучу безин некрозго
жетишүүгө мүмкүндүк берет.

Киришүү. Кыргыз Республикасында интравитальдык нефробиопсияны колдонуу ар кандай нефро-
патияларда морфологиялык сүрөттүн өзгөчөлүктөрүн түшүнүүнү байытты. IgA нефропатия (IgAN) дүйнө жүзү
боюнча негизги гломерулонефриттин таралган түрү болуп саналат. Изилдөөнүн максаты: IgA нефропатиясында
бөйрөктөгү морфологиялык өзгөрүүлөргө жүрөктүн көлөмүнүн реструктуризациясынын көз карандылыгын баа-
лоо.
Изилдөөнүн материалдары жана ыкмалары - ИГАН менен ооруган 71 бейтап изилденген. Алардын ичинен 36
эркек (51%) жана 35 (49%) аял, орточо жашы 33±1,4 (18-50). ИГАН диагнозу Оксфорддун гистопатологиялык
классификациясына ылайык тастыкталган.
Натыйжалар. көбүнчө ИГАН менен ооруган пациенттерде - 70,4%, (бир мезангиалдык мейкиндикте үчтөн ашык
клетка ядросунун) мезангиалдык гиперклеткалуулугу аныкталган. Бейтаптардын 57,7% эндокапиллярдык гипер-
клеткалуулугу аныкталган. Ошол эле маалда, сегментардык гломерулосклероз 54,9% учурларда, ал эми ИГАН
менен ооругандардын 60,5% дан тубулярдык атрофиясы табылган. Мезангиалдык пролиферация жүрөктүн
көңдөйлөрүнүн өзгөрүшүнө, сол карынчанын көлөмүнүн чоңоюусуна шарт түзгөн (R=0,4)
Жыйынтыгы. Биздин изилдөөнүн натыйжалары боюнча, жүрөктүн көлөмүнүн өзгөрүшү менен ИГАН морфологиясынын ортосунда оң корреляция табылган.

POEMS синдрому сейрек кездешүүчүү, көп тутумдуу, канда айланган иммуноглобулиндерден пайда болгон оору.
POEMS syndrome - бул төмөнкү белгилерди бириктирген жамааттык аббревиатурасы.
Кыймылдын бузулушунун басымдуулук кылган прогресивдүү полиневропатиясы – бул синдромдун негизги кли-
никалык белгиси. Бейтаптын жашоо сапаты прогресивдүү нейропатиядан, массалык перифериялык шишиктен,
плевра эффузиясынан жана асциттен улам начарлап, оору көп учурда өлүмгө алып келет. Полиоргандуу жетиш-
сиздиги, өпкө рестриктивдүү оорулары жана өпкө гипертониясы сыяктуу олуттуу кыйынчылыктар начар жы-
йынтыкка алып келет.

Бул макалада, манасчынын узак убакытка Манас айтуусуна чейинки жана айтып бүткѳндѳн кийинки учурда
алынган канынын биохимиялык өзгөрүүлөрүн изилдөөсүнүн жыйынтыктары чагылдырылган (12-ноябрда 2020-
жылы манасчы Дөөлөт Сыдыков 14 саат 27 мүнөт тыныгуусуз Манас эпосун айтып, Гиннес рекорддор китебине
кирди.). Бул процесс курч психо-эмоционалдык жана физикалык стресс катары каралды. Изилдөөнүн
жүрүшүндө, биз негизинен стресске сезгич болгон кандын негизги кѳрсѳткүчтѳрүн карадык, атап айтканда: кандын жалпы анализинин көрсөткүчтөрү жана төмөнкү биохимиялык көрсөткүчтөр: тропонин I, кортизол, глюкоза,
холестерин, тѳмѳнкү тыгыздыктагы липопротеиддер (ТТЛП), ѳтѳ тѳмѳнкү тыгыздыктагы липопротеиддер
(ЖТЛП), жалпы белок, лактат. Изилдөөнүн жыйынтыктары тѳмѳнкүлѳрдү көрсөттү: бул процесстин жүрүшүндө
кортизол жогорулаган, бирок ошол эле убакта иммундук системанын бардык көрсөткүчтөру жогорулаган, бул
учурда алар кортизол менен бирге иммундук системанын күчүн жогорулатууда синергист болгонун далилдейт;
кандын ак денечелеринин саны жогорулады, бул иммундук системанын кубаттуу күч менен иштегендигин белгилейт; анаэробдук гликолиз күчѳп, лактаттын ѳтѳ чоң, критикалык санда топтолушуна алып келген, бирок, буга
карабастан, организмдин буфердик системалары жана коргоочу күчтөрү терс кесепеттерден сактады; гемоглобин
жана гематокрит нормалдуу маанилеринин алкагынан четтеген жок, бул стресске карабастан, сапаттуу эритропоэз процесси жүргѳндүгүн далилдейт; күчтүү стресске карабастан, белоктун жалпы саны нормалык ченеминен
четтеген жок; тромбоциттердин саны референстик маанисинен ашкан жок; кан басымы нормадан алыстаган
жок. Бардык жогоруда көрсөтүлгөн көрсөткүчтөр, манасчынын организми жѳнѳкѳй организм адатта чыдай алгыс
курч стресс факторлоруна туруштук бере алганын, ал стрессорлорго оң жооп бергенин жана ийгиликтүү ылайыкташканын далилдейт, анткени манасчы Манас айтууда эң жогорку эмоционалык эргүүгѳ кирген, Манас айтууга жан дүйнѳсү менен берилип, жогорку руханий абалда болгондугун далилдейт. Бул касиет, анын
организмин стрессорлордун терс таасиринен жана терс кесепеттеринен сактап калды.

Онкологиялык оорулар калктын майыптыгынын жана өлүмүнүн негизги себептеринин бири. Жыл сайын 18
миллиондон ашуун жаңы учурлар жана 9 миллион өлүм катталат [1]. Изилдөө объектиси: онкологиялык оорулардын илдет жана өлүм көрсөткүчтөрү. Максаты: Авторегрессивдүү жана кыймылдуу орточо интегралдык
моделди колдонуу менен онкология ооруларынын жана өлүмүнүн көп жылдык динамикасын баалоо (АРПСС).
Колдонулган методдор жана ыкмалар. Авторегрессивдүү жана кыймылдуу орточо интегралдык модел колдонулду.. Изилдөөнүн материалдары 2005-2014-жылдар аралыгындагы онкологиялык патологиянын илдети
жана өлүмү жөнүндө статистикасы боюнча Казакстан Республикасынын Агенттигинин маалыматтары болгон
(120 ай). Статистикалык талдоо SPSS программасынын 20.0версиясында жүргүзүлдү. Негизги жыйынтыктар. 2012-2016-жылдарга Казакстан Республикасында онкологиялык жардамды өнүктүрүү программасынын
алкагында [2], 2011-2016-жылдар аралыгында Казакстанда онкологиялык патологияны эрте аныктоо боюнча
скринингдик программаларды киргизүү иш чарасы болгон. Программанын онкологиялык патологиядагы
ооруга жана өлүмгө дуушар болушуна таасирин баалоо төмөнкүлөрдү аныктады. AРПСС моделине ылайык,
Программа киргизилгенден кийин, айына 0,57 учурга барабар болгон ай сайын илдеттин көрсөткүчүнүн өсүшү
байкалууда. Албетте, бул онкология илдетин аныктоонун жакшыргандыгына байланыштуу. Өлүм
көрсөткүчтөрүнүн, айына 0,25 учурга барабар болгон төмөндөөсү байкалууда. Өлүмдүн төмөндөшү, оорунун
алгачкы этабында аныкталгандыгынын натыйжасында илдеттин көрсөткүчүнүн өскөндүгүн далилдейт, бул
өз убагында медициналык кароодон өтүп, бейтаптарды дарылоого алып келген

Максаты. Жыл ичинде терапиялык бөлүмгө түшкөн бкйтаптардагы жүрөктүн өнөкөт жетишсиздигинин (ХСН) декомпенсациясынын себептерин талдоо.
Материалдар жана усулдары. Дизайны – бир убакыттагы ретроспективдүү изилдөө. ЖОЖ декомпенсациясына байланыштуу терапия бөлүмунө түшкөн бейтаптардын оору тарыхына анализ жүргүзүлдү.
Атайын иштелип чыккан изилдөө протоколунда гендердик жана курактык параметрлер, жүрөк-кан тамыр
ооруларынын коркунуч факторлору, клиникалык маалыматтар, кабыл алуудагы диагноз, ушул ооруканага
жаткырылганга чейин жүргүзүлгон амбулатордук этаптагы терапия катталган, лабораториялык жана инструменталдык изилдөө методдорунан алынган маалыматтар белгиленген, коморбиддик индекси эсептелген.
Жыйнтыгы. ЖОЖ декомпенсациясы менен жылына ооруканага бир жолу жаткыруу 13.1% пациенттерде,
жылына 2-3 ооруканага жаткыруу - 62.0%, 4 же андан көп ооруканага жаткыруу - бейтаптардын 24.9%
белгиленген. Ошол эле учурда, амбулатордук этаптагы бейтаптардын 47,1% дары-дармектер менен дарылоо, 75,1% дары-дармексиз иш-чараларды жана өзүн-өзү козомолдоо боюнча врачтардын сунуштарын
сакташкан эмес. Ренинангиотензинальдостерон системасынын блокаторлорун 89,9%, бета-блокаторлорду
- 21,5%, минералокортикоиддик рецепторлордун антагонисттери - 27,9% бейтап алышкан. Негизги диагноз катары бейтаптардын 92,3% гипертония, 58,6% предсердиянын фибрилляциясы, 33,7% миокарддын
инфаркты, 31,6% кант диабети, 21,5% стенокардия белгиленген; өнөкөт бөйрөк оорусунун C3 стадиясы
жана андан жогору деңгээли бейтаптардын 64,6% болгон; 79.9% бейтапта беш же андан көп коморбиддик
индекси болгон. Ооруканага жаткыруу учурунда бейтаптардын 9,4% ӨЖЖ II функционалдык
классына(ФК), III ФК - 70,4%, IV ФК - 20,2% ээ.Бейтаптардын көпчүлүгүндө, 46,1% туруктуу ыргытуу
фракциясы (ЫФ), ортоңку ЫВ - 33,3%, төмөнкү ЫФ - 20,6% болгон. ӨЖЖ декомпенсациясы менен ооруканага түшкөн бейтаптардын 41,4% эркектер, 58,6% аялдар, 90,6% улгайган жана кары курагында болгон.
Эркектерге салыштырмалуу аялдардын арасында тамеки тартуу (66,6% га) жана алкоголдук ичимдиктерди ичүү (60,0% га), физикалык активдүүлүктүн жетиштүү деңгээли (25,6% га), ашыкча салмак жана
семирүү (21ге, 4%) бир кыйла аз кездешкен.
Тыянак. Жүргүзүлгөн талдоо ири адистештирилген ооруканада ӨЖЖ менен ооруган бейтаптарга медициналык жардам көрсөтүүнү оптималдаштырууга багытталган комплекстүү чараларды пландаштырууга
жана иштеп чыгууга мүмкүндүк берет.

Тери рагына чалдыгуу дүйнө жүзү боюнча тынымсыз өсүп жатат, тери рагына чалдыккандардын
90% дан ашыгы меланома менен байланышкан. Меланомада аман калуу шишиктин калыңдыгынан көз каранды.
Ошондуктан, эрте аныктоо прогнозду жакшыртуу үчүн абдан маанилүү кадам болуп саналат. Акралдык меланома
- алакандын, тамандардын жана тырмак төшөктөрүнүн терисинде пайда болгон меланоманын белгилүү бир түрү.
Акралдык меланома - азиялыктарда меланоманын эң кеңири таралган түрү. Акралдык-лентигиноздук меланома
менен ооруган бейтаптар, адатта, метастаздын жогорку ыктымалдуулугу менен оорунун өнүккөн стадиясында
диагноз коюшат. Меланоманын башка түрүнө салыштырмалуу акралдык меланомада өлүмдүн көбөйгөнүн да-
лилдер бар. Бул оорунун негизги өзгөчөлүктөрүн түшүнүүдөгү прогресске карабастан, акралдык меланоманы
алгачкы этапта аныктоо кыйынчылык бойдон калууда. Азия тектүү адамдарда оорунун алгачкы стадияларында
акралдык лентигиноздук меланоманы ийгиликтүү жана өз убагында диагностикалоо, ALM менен ооругандарды
эрте аныктоо жана өз убагында дарылоо үчүн клиникалык, дерматоскопиялык, гистологиялык жана молекулярдык
маалыматтарды интеграциялоо зарыл болуп калат, бул оң таасирин тийгизет. жашоо көрсөткүчү.

Макалада Кыргыз Республикасында жана Ош облусунда тамак-аш ботулизми менен катталган 230 оорулунун
кыскача эпидемиологиялык муноздомосу каралды. Эпидемиологиялык изилдоодоонун натыйжасында тамак
аш ботулуизми негизинен уй шартында даярдалган консерва продукталары, аларды даярдоодо кетирилген
кемчилдиктерден улам, жашылча салаттары, варенье , бадыран помидорду консервалоо негизги булак болгону
аныкталды.
Жалпы катаалган 230 ооруулулардын арасынан: эркек жынысындагы 87 (37,8%) жана 143 (62,2%) аялдар, курактык топтогу градация болгон: 14 жашка чейин – 20 (8,7%), 15-19 жаш – 25 (10,9%), 20-29 жаш – 67 (29,1%),
30-39 жаш – 42 (18,3%), 40-49 жаш – 35 (15,2%) жана 50 – 59 – 24 (10,4%), 7,4% жана андан улуу (7,4%) адам
болгон. Азык-түлүк ботулизминин орточо леталдуулугу 5,30,9% болуп, 0% дан13,8% га чейин өзгөрүшү
байкалган.Леталдуулук корсоткучу эн жогорку корсоткучко чейин жетпгендиги коэфициент корреляциясы
0,63 менен тастыкталды

Киришүү. XXI кылымда саламаттыкты сактоо, медициналык илим жана өндүрүш медициналык кызматкерлерди жаңы медициналык технологиялар, дары-дармектер, медициналык багыттагы буюмдар, приборлор
жана шаймандар менен камсыз кылуу, бул калктын ден-соолугунун акыркы көрсөткүчтөрүнө: өлүмгө, ооруга
жана майыптыкка олуттуу таасир этиши керек. Көптөгөн өлкөлөр саламаттыкты сактоо тармагына чыгымдарды жылдан-жылга көбөйтүп жатышат, бирок бул инвестициялардан тиешелүү кайтарым жок. Коомдук
ден-соолукка жетишүү көйгөйлөрү мамлекеттин негизги милдеттеринин бири. Калктын көбөйүшүнүн заманбап режимине демографиялык өтүүнүн алкагында патология реструктуризацияланууда: ресурстарды көп
талап кылган нозологиялык формалар (биринчи кезекте өнөкөт оорулар) өсүүдө, патологиянын үлүшү азайып
жатат, аларды дарылоо жана алдын алуу бир кыйла төмөн чыгымдарды талап кылат.
Изилдөөнүн максаты - саламаттыкты сактоодогу модернизациянын өзгөчөлүктөрүн талдоо.
Материалдар жана ыкмалар. Изилдөөнү жазууда статистикалык, математикалык, байкоо, талдоо, салыштыруу сыяктуу методдор колдонулган.
Иштин практикалык мааниси анын саламаттыкты сактоону модернизациялоонун негизги багыттарын иштеп
чыккандыгында, бул медициналык мекемелерге калкка сапаттуу медициналык кызмат көрсөтүүгө жана ошону
менен калктын ден соолугунун узактыгын жогорулатууга мүмкүндүк берет , ошондой эле жарандардын жашоо
сапатынын деңгээли.
Натыйжалар. Ошентип, саламаттыкты сактоо - мамлекеттин ишинин бир тармагы, анын максаты - калкка
жеткиликтүү медициналык жардам көрсөтүү, анын ден-соолугун сактоо жана жакшыртуу.
Жыйынтыгы. Негизги мыйзам актылары адамдын ден-соолукту коргоо жана чыңдоо укугун бекемдейт. Саламаттыкты сактоо тутумун оптимизациялоо - мамлекеттин социалдык-экономикалык саясатынын эң
маанилүү бөлүгү. Саламаттыкты сактоо мамлекеттик тутум катары максаттардын бирдиктүүлүгү, кызматтардын өз ара аракеттенүүсү жана үзгүлтүксүздүгү (терапиялык-профилактикалык), квалификациялуу медициналык жардамдын жалпыга жеткиликтүүлүгү жана чыныгы гуманисттик багыты менен каралат

Киришүү. акромиоклавикулярдык муунунун (АКМ) жаракаттарын дарылоо ыкмаларын тандоо за-
манбап травматологиянын актуалдуу маселеси болуп саналат. АКМ жаракаттарды дарылоонун колдонулуп жа-
ткан ыкмаларынын кемчиликтери бул локализациянын бузулушун оңдоонун оптималдуу ыкмаларын табуу үчүн
терең изилдөө жүргүзүү зарылдыгын көрсөтүп турат.
Изилдөөнүн максаты - акромиоклавикулярдык муундарды калыбына келтирүү үчүн иштелип чыккан жаңы ай-
калыштырылган ыкманы көрсөтүү.
Материалдар жана ыкмалар. Травматология жана ортопедия клиникасында авторлор тарабынан иштелип чыккан
акромиоклавикулярдык муунду калыбына келтирүүнүн жаңы айкалыштырылган ыкмасы сүрөттөлгөн, ал үчүн
Казакстан Республикасынын 2022-жылдын 22-июлундагы №27950 автордук күбөлүк алынган.
Натыйжалар. Акромиоклавикулярдык муундун жаңы акромиоклавикулярдык байламтасын түзүү жана акро-
миоклавикулярдык муунду илмек түрүндөгү пластинка менен бекитүү аркылуу калыбына келтирүүнүн жаңы
комбинирленген ыкмасы көмөч сөөктүн өйдө да, алдыңкы-арткы багытта да жылып кетүү мүмкүнчүлүгүн жокко
чыгарат жана акромиоклавикулярдык муундун жетиштүү туруктуулугун камсыз кылат. муун, ошондой эле илгич
түрүндөгү пластинканы алгачкы этаптарда (3-4 ай) алып салууга мүмкүндүк берет, муну менен акромиоклави-
кулярдык зонада илмек түрүндөгү пластинканын (1 жыл же андан көп) узак мөөнөттүү болушу менен байланыш-
кан кыйынчылыктардын алдын алат. биргелешкен, тактап айтканда, subacromial остеолиз acromial жараянын
scapula, subacromial impingement, сынык акромиалдык процесс жана илгич пластинка.
Жыйынтыгы. Акромиоклавикулярдык муунду калыбына келтирүүнүн жаңы айкалыштырылган ыкмасы (2022-
жылдын 22-июлундагы автордук күбөлүк № 27950) акромиоклавикулярдык муундун стабилдүү фиксациясын,
эрте реабилитациялык дарылоону жана алгачкы стадияларда (3-4 ай) унцинаттуу пластинканы алып салууну
камсыз кылат, ошону менен скапулада унцинат пластинкасынын узак убакытка (1 жыл же андан көп) болушу
менен байланышкан кыйынчылыктардын алдын алууга көмөктөшүүчү.

Акыркы жылдары баштапкы гиперпаратиреоз ар кандай адистиктеги дарыгерлердин көбүрөөк көңүлүн буруп жатат. Нефролитиаз оорунун классикалык көрүнүштөрүнүн бири болуп саналат жана паратироид
бездеринин пайда болушун алып салуу үчүн абсолюттук көрсөткүчтөрдүн тизмесине кирет. PHPTте нефролитиаздын жана нефрокальциноздун өнүгүү механизми толук түшүнүлгөн эмес, көптөгөн изилдөөлөр алардын өнүгүүсүнүн мүмкүн болуучу предикторлорун изилдөөгө арналган. Бул патологиялык оору биздин өлкөдө 30
жылдан ашуун убакыт мурун изилденген, текшерүүнүн эскирген ыкмалары колдонулганын эске алуу керек, бирок
дарылоо ыкмасы ушул убакка чейин паратироид аденомасын алып салуу үчүн дагы, операциялык гана бойдон
калууда. заара чыгаруу системасынан таштарды алып салуу. Изилдөөнүн максаты негизги гиперпаратиреоз
көйгөйү боюнча илимий маалыматтарды талдоо болгон. Макаланын авторлору 150 ата мекендик жана 100 чет элдик авторлордун булактарын изилдешкен. Учурда заара ташынын диагностикасы жана дарылоо протоколдору иштелип чыгып, бекитилген. Кыргыз Республикасында саламаттыкты сактоонун бюджетинин жетишсиздигин
эске алуу менен бардык зарыл болгон диагностикалык жана дарылоо иш-чараларын ишке ашыруу мүмкүн эмес. Негизги чаралар диагностикалык иш-чараларга багытталууга тийиш, анткени мочеролит – полиэтиологиялык оору. Ар бир оорулууга тиешелүү дарылоодон кийин таштын пайда болушунун кайталанышын алдын алуу жана
метафилактикалык чараларды тууралоо үчүн андан ары мониторинг жүргүзүү зарыл. Бул оорунун ар бир учурунун жеке себебин билүү менен, аны алдын алуу боюнча алдын ала зарыл чараларды көрүүгө болот, бул экономикалык чыгымдардын көлөмүн жана калк арасындагы майыптуулуктун санын бир топ кыскартат, ошондой эле оорунун сапатын жакшыртат. медициналык кызматтар.

Калкка адистештирилген консультативдик-диагностикалык жардамды уюштуруу жана көрсөтүү
көйгөйлөрү саламаттыкты сактоодогу эң татаал маселелердин бири бойдон калууда. Өлкөнүн дээрлик бардык региондорунда калктын ден-соолугунун абалындагы жагымсыз тенденцияларды, зыяндуу шишиктердин жогорку деңгээлин эске алуу менен, ооруканага чейинки баскычта квалификациялуу медициналык
жардамдын болушун камсыз кылуу өтө маанилүү. Анткени 80% га жакын оорулуулар бейтапкана мекемелеринде дарыланууну башташат жана бүтүрүшөт. Өлкөнүн көпчүлүк аймактарында оорунун өсүшү байкалган. Баштапкы учурлардын санынын көбөйүшү көптөгөн аймактарда зыяндуу шишиктердин
көбөйүшүнө таасир эткен
Изилдөөнүн максаты. Скрининг программаларын ишке ашыруунун талдоосунун негизинде онкологиялык
бейтаптарга адистештирилген медициналык жардамды уюштурууну өркүндөтүү.
Алматы областынын түштүк аймагындагы калктын зыяндуу шишик ооруларынын деңгээлин, түзүмүн жана
өзгөчөлүктөрүн, ошондой эле жашаган жерине жараша калкка скринингдик программаларды аткарууда
адистештирилген консультативдик-диагностикалык жардамдын көлөмүн жана мүнөзүн талдоонун натыйжалары колдонулган. Жатын моюнчасынын, эмчек рагынын, ичеги-карын рагынын скрининги боюнча
айылдык саламаттыкты сактоонун онкологиялык кызматынын учурдагы абалы, ошондой эле айыл калкына
адистештирилген консультативдик-диагностикалык жардамдын иштелип чыккан моделин ишке киргизүү
менен адистештирилген медициналык жардамды өркүндөтүүгө багытталган азыркы онкологиялык кызматтын абалы талданды.

Мектептеги дене тарбия программасынын алкагында мектеп шартында баланын физикалык
абалын такай көзөмөлдөп туруу керек. Алтай Республикасында жашаган 7-13 жаштагы мектеп окуучуларынын физикалык өсүүсүн баалоо изилдөөнүн негизги максаты.
Физическое развитие школьников младших классов, проживающих в Республике
Алтай
Коллектив авторов, 2020
ФГБОУ ВО «Алтайский государственный медицинский университет» Министерства здравоохранения РФ, Барнаул, Российская Федерация
“Здравоохранение Кыргызстана”
научно-практический журнал
Материалдар жана усулдар. Алтай Республикасында жашаган 7-13 жаш курагында эки жыныстагы 1205
мектеп окуучусу текшерүүдөн өткөрүлдү. Окуу жылынын башында жана аягында антропометриялык
изилдөөлөр жүргүзүлдү. Математикалык статистиканын параметрикалык эмес ыкмалары, маанилүүлү
деңгээли p <0.05 колдонулду.
Жыйынтыгы: 7-8 жаштагы эркек балдардын дененисинин өлчөмү жана салмагы кыйла жогору экени
аныкталды. 9-10 жаштагы мектеп окуучуларынын салмагы менен боюнун ортосунда гендердик айырмачылык жок. 11-13 жаштагы кыздардын бою жана салмагы көбүрөөк болгон. Окуу жылында дене салмагынын орто эсеп менен 3 кгга өсүшү, ал эми боюнун 4-5 см өсүшү байкалган.
Тыянак. Бардык курактык топтордо Кетле индекси норма чегинде жана балдардын салмагын туура сыяктуу мүнөздөйт.

Бөйрөк үстүндөгү бездерди операция кылуу учурунда анестезия менен камсыз кылуу дагы
деле бир топ кыйынчылыктарды жаратып жатат. Бул бөйрөк үстүндөгү кыртыштын жана медулланын
гормондору негизги турмуштук функциялардын жана системалардын абалына олуттуу таасир тийгизгендигине байланыштуу. Көбүнчө, анестезия берүүнүн татаалдыгын семиздик, стероиддик диабет, экинчи
артериялык гипертензия жана суу-электролиттеринин одоно бузулушу оорлотот да операциянын алдындагы тактиканы кылдат тандоону талап кылат.
“Кыргызстандын саламаттык сактоо”
илимий-практикалык журналы
№ 4 2020 Бештин айы
Изилдөөнүн максаты. Ретроперитоноскопиялык адреналэктомияда периоперативдик анальгезиянын ар
кандай варианттарынын периоперативдик мезгилге тийгизген таасирин изилдөө.
Материалдар жана усулдары. Ретроперитоноскопиялык адреналэктомия жазалган альдостерома менен
ооруган 57 бейтапты рандомизацияланган изилдөө жүргүзүлдү. Периоперативдик анальгезия ыкмасына
жараша бейтаптар эки топко бөлүнөт. Биринчи топто (n-30), операция десфлуранды аз агым (low flow)
менен дем алдырууга негизделген айкалыштырылган анестезия менен жүргүзүлдү; периоперативдик
анальгезия үчүн, опиоиддерди тутумдук гана берүү колдонулган. Экинчи топто (n-27), операция дезфлуранды аз агым (low flow) менен дем алдырууга негизделген омуртканы түздөгөн (ESP erector spinae plane)
фасциалдык этти 0.35% ропивакаин эритмеси менен блокада жазап, аралаш анестезия шартында операция
жасалды. Анестезиянын шайкештигинин көрсөткүчтөрү, борбордук жана перифериялык гемодинамика
изилденди, нерв-булчуң өткөрүмдүүлүгү мониторингделди, операциядан кийинки калыбына келтирүүнүн
эффективдүүлүгү жана операциядан кийинки анальгезиянын сапаты, операциядан кийинки критикалык
инциденттердин саны бааланы.
Жыйынтыгы. Десфлуранга негизделген аз агымдуу ингаляциялык анестезия шартында ропивакаин ESP
блокадасы менен айкалышкан операция жасоо, десфлюран жана тутумдук опиоиддик анальгезия менен
биргелешкен анестезияга салыштырганда наркоздон кийинки тез калыбына келтирүүгө, операциядан кийинки эффективдүү анальгезияга жана операциядан кийинки алгачкы мезгилде аз өлчөмдө татаалдашууга
алып келээри аныкталды. Бул 1-топко салыштырмалуу, 125 саат (95% CI 115-133) (p = 0.036). 2-топтогу
бейтаптар үчүн ооруканага жаткыруу убактысынын кыйла кыскаруусуна шарт түздү, 96 саатка (95% CI
86-103) .
Тыянактар. ESP блокадасы периоперативдик мезгилдеги ооруну басуунун натыйжалуу ыкмасы, наркоздон кийинки тез калыбына келтирүүгө жана опиоиддик анальгезияга салыштырмалуу альдостерома үчүн
ретроперитоноскопиялык адреналэктомиядан кийин ооруканада болуу мөөнөтүнүн кыскартылышына
өбөлгө түзөт

Киришүү. Жугуштуу оорулар тамактануу абалына терс таасирин тийгизээри аныкталган. Бул фактыны
тастыктоо жана деталдуу изилдөө үчүн Астрахань шаарынын, курч респиратордук вирустук инфекциялардын
оорусун эске алуу менен техникалык (АГСУ) жана архитектуралык-курулуш университеттеринин студенттеринин
(кыздардын) тамактануу түзүмүн жана ткандардын өнүгүүсүнүн жана курамынын негизги морфологиялык жана
физиологиялык көрсөткүчтөрүнө гигиеналык анализ жүргүзүштү ( АГАТУ). Изилдөөлөр балдарга салыштырмалуу сымбаттуу фигураны сактап калуу үчүн ар кандай диетаны жакшы көргөн кыздардын катышуусу менен өткөрүлдү жана бул когортто анорексия көбүрөөк кездешет. Максаты: Курч респиратордук вирустук инфекциялардын оорусун эске алуу менен Астрахань шаарындагы студент жаштардын тамактануу түзүмүнө жана негизги
морфологиялык жана физиологиялык өзгөчөлүктөрүнө гигиеналык баа берүү. Материалдар жана ыкмалар.
Изилдөөгө АГТУ жана ГАСУ студенттери катышты, жалпысынан 299 окуучу кыз байкоого алынган. 2 топ айырмаланды: - контролдо турган кыздар – 100 адам (физикалык өнүгүүнүн индекстери (ФМИ) эталондук параметрлерге туура келген 268 сурамжылоодон алынган үлгү); - белок жетишсиздиги менен кыздар - 25 адам (32
адам, алардын IGF протеин жетишсиздигинин синдрому (PRS) бар экенин көрсөткөн кокусунан алынган үлгү). Ошондой эле, РЛСтин висцералдык формасы менен курч респиратордук вирустук инфекция менен көп ооруган студент кыздардын тобу алынган. курч респиратордук вирустук инфекция боюнча эпидемиологиялык абалды
талдоодо АГАСУ жана АГТУ ден соолук борборунун маалыматтары колдонулган. Ошондой эле, РЛСтин висцералдык формасы менен ооруган, КРВИ менен көп ооруган студенттердин тобу алынган. Талдоодо. КРВИ боюнча эпидемиологиялык абалды, АГАСУ ден соолукту чыңдоо борборунун маалыматтары колдонулган жана АГТУ.
Физикалык өнүгүүнү жана тамактанууну баалоо үчүн жалпы кабыл алынган соматометриялык методдор, биохимиялык жана жалпы кан анализдери колдонулган. Статистикалык маалыматтарды талдоодо Statistica 10, StatgraphicsPlus
аркылуу ишке ашырылган. 2.1 жана MS Excel 2003 программалык пакеттер колдонулган. Натыйжалар. Трофикалык статусу бузулган студент кыздардын дене салмагынын төмөндөшү (контролдогуларга салыштырмалуу 88,2%), булчуңдардын (88,5%), майдын (87,7%) жана арык массасынын (88,7%) азайышы менен айырмаланган. Ошол эле учурда курч респиратордук вирустук инфекциялар менен ооруган кыздардын физикалык өнүгүүсү нормалдуу чекте болгон, арык дене массасы (ТМБ) орточо көрсөткүчтөн төмөн болгондорду кошпогондо, алардын дене салмагынын индекси (BMI) белоктун жетишсиздигинин синдрому менен шартталган тамактануунун жеңил даражасы (СБН) болгон. Изилденген ткандардын курамынын төмөнкү мазмуну менен кыздардын кыртышынын өнүгүү көрсөткүчтөрү контролго жана бул көрсөткүчтөрдүн жогору маанилери бар топторго салыштырмалуу бир топ кыскарган. Жыйынтыктар. Кыздарда оорунун көбөйүшү денедеги булчуң тканынын көрсөткүчү менен байланыштуу. Булчуң тканынын көлөмүнүн белгилүү бир мааниден төмөн азайышы менен курч респиратордук вирустук инфекциялардын оорусу күчөйт, ал эми физикалык өнүгүү СБН пайда болгонго чейин төмөндөйт.

Киришүү. Диафрагмалык грыжа - дем алуу органдарынын, жүрөк-кан тамыр системасынын жана
тамак сиңирүү системасынын органдарын тең жабыркатуучу айкалышкан кемтик.
Изилдөөнүн максаты - 2012-2022-жылдары Мамлекеттик балдар клиникалык ооруканасында дарыланган диафрагма патологиясы бар балдардын оору тарыхын изилдөө.
Материалдар жана ыкмалар. Диафрагма кемтиги бар балдардын 73 учуруна анализ жүргүзүлдү, анын ичинен
2012-2022-жылдар аралыгында 69 (94,5%) неонатология жана көкүрөк хирургия бөлүмдөрүндө хирургиялык дарылоодон өтүшкөн.
Натыйжалар. Диафрагмадагы дефекттин локализациясы боюнча – куполдун өзүндө грыжа – 58 (79,5%), анын
ичинен 12 (20,7%) оң куполдун релаксациясы болгон. 46 (79,3%) балада сол куполдун грыжалары болгон, анын
ичинен 36 (78,3%) жалган, 10 (21,7%) чындык. Гиатус грыжа - 13 (17,8%), ал эми 2 (2,7%) адамда - алдыңкы
грыжа. 8 (10,9%) адамда грыжа мурунку жүрөккө жасалган операциялардын натыйжасында пайда болгон (Тубаса
кемтик VSD-6, PDA-1, Тетралогия Фалло-1), анын ичинен 4 (50%) гана жүрөккө операция жасалган. өнүгүү дем
алуу жетишсиздиги, ал эми калгандары эс алуу диагнозу коюлган
Жыйынтыгы. 1. Кеңири таралган диафрагмалык грыжа бул куполдун өзүнүн грыжалары – текшерилгендердин
жалпы санынын 79,5%. 2. 5,5% учурларда, балдар хирургиялык дарылоо көрсөтүлгөн эмес, анткени. мурунку
жүрөк операциясынын татаалдыгы болгон. 3. Диафрагмалык грыжа башка соматикалык жана неврологиялык
ооруларга жамынып жүргөн балдардын 17,8%ы аныкталган, ошондуктан кусуу синдрому үчүн көкүрөк
көңдөйүнүн органдарын 2 проекцияда пландуу рентгенография, кандын пландуу анализи сунушталган. 4. 2 айга
чейинки балдардын өлүмү операциялардын жалпы санынын 11,6%ын түздү.

Балдардын кургак учук оорусу өпкөдөн тышкаркы жайгашуусу, бактериялардын сейрек жана аз
бөлүнүп чыгышы менен мүнөздөлөт. Бүткүл дүйнөлүк саламаттык сактоо уюму (ВОЗ) кургак учукту аныктоо
натыйжалуулугун жогорулатуу үчүн болгон жеткиликтүү диагностикалык материалдарды лабораториялык ык-
малардын бардык түрүн колдонуу менен текшерүүнү сунуштайт. Бул изилдөөнүн максаты балдардагы кургак
учук микобактериясын аныктоодо диагностикалык материалдардын ар түрдүү үлгүлөрүнүн маалыматтык маз-
мунун изилдөө болгон. Материалдар жана ыкмалар. 2017-2021-жылдар аралыгында 15 жашка чейинки 1676
баланы кургак учук микобактериясына Улуттук фтизиатрия борборунун Республикалык референттик лабора то-
риясы тарабынан жүргүзүлгөн микробиологиялык изилдөөлөрдүн ретроспективдик талдоолорунун жыйынтыгы
болгон. Натыйжалар. Маалыматтулугу боюнча эщ жогору болгон үлгүлөр биопсиялар/кесиндилер, жара те-
шикчеден чыккан ириң, бронхиалдык жуулмалар жана жүлүн суюктугу болгон. Салыштырмалуу Кургак учукту
културалдык(MGIT, LJ) жана микроскопиялык жолдор менен аныктоого караганда тез аныктоо молекулярдык
диагностикалык ыкмаларынын (Xpert MTB/RIF, GenoTypeMDRTB plus) сезгичтиги жогору болгон. Жыйынтык
тар. Балдар кургак учугун лабораториялык түрдө аныктоодо диагностикалык материалдардын түрдүү
үлгүлөрүнүн жалпы маалыматтык мазмуну 11,4% түздү. Алдынкы диагностикалык тест катары кургак учук ди-
агнозун тактоо жана туура дарылоону баштоо үчүн тез молекулярдык методдор сунушталат.

Изилдөөнүн максаты балдардын курч гепатит А (ГА) оорусунун асцит менен оорлошкон түрүнө кли-
никалык, биохимиялык жана эпидемиологиялык мүнөздөмө берүү. Бул илимий изилдөө эпидемиологиялык, кли-
никалык, лабораториялык, серологиялык, инструменттик жолдор менен изилденген. ГА менен ооруган 29 бала
көзөмөлдө болгон. Оорунун башталышы бардык балдарда курч мүнөздө жүргөн жана оорунун бардык өрчүү мез-
гили байкалган. Балдар ооруканага денеде сарык пайда болгондо кайрылышкан. Аларды ультраүндүү аппараттан
изилдөө мезгилинде асцит аныкталган. Оорунун белгилери эрте жаштагы балдарда жана мектеп окуучуларында
кездешкен. ГА оорусу орто жана оор абалда жүргөн. Ооруканага түшкөндө оорулуулардын абалы оор түрүндө
болгон. Бир учурда гана жалпы билирубиндин деӊгээли бийик болгон (жалпы билирубин 204 ммоль/л) жана те-
ринин кычышуусун пайда кылган. Калган учурда сарыктын белгиси орточо болгон. Сарык мезгилинин көп учурда
кездешкен оорунун белгилери булар болгон: көӊүлдүн айнуусу, ысытма, уйкунун бузулушу, кусуу, тамакка болгон
табиттин жоголушу. Оор мүнөздөгү ГА нын түрүндө боордун көлөмү 3,0-3,5-3,5 см чейин чоӊойгон жана аны
кол менен сыйпалап көргөндө ооруп турган, жумшак абалда болгон. Көк боордун чоӊоюшу 4 оорулууда аныкта-
лган. ГА нын бардык мезгилинде АЛТ көрсөткүчү 1,25 ± 0,1 мкатты түзгөн. Сарык мезгилинин орточо жүрүүсү
14,4 ± 3,1 күн болгон. Оорунун оор абалда жүрүүсүндөгү жагымсыз белгилери болуп төмөнкүлөр аныкталган:
уйкунун бузулушу, тамакка болгон табиттин жоголушу, мурун көӊдөйүнөн кандын агуусу.
ГА оорусунун оор абалда жүрүүсү бардык оорулуулардын ооруканага сөзсүз түрдө жатуусун аныктайт, ошондой
эле, ооруну аныктоодо, дарылоодо, байкоодо дарыгерлер тарабынан кылдат мамиле талап кылынат.

Макалада ата-энелердин балдардын визуалдык функцияларынын мүмкүн болгон бузуулары жөнүндө маалымдуулугун изилдөө, алардын балдардагы офтальмологиялык патологиянын алдын алуу
боюнча иш-чараларга активдүү катышууга даярдыгын баалоону максат кылып койгон социологиялык
изилдөөнүн натыйжалары чагылдырылган.
Материалдар жана усулдар. Социологиялык сурамжылоо анкетасы (422 анкеталар). Ар бир баскычта
социологиялык сурамжылоо жана анын натыйжаларына медициналык-статистикалык талдоо
(өкүлчүлүктү жана ишенимдүүлүктү эсептөө) жүргүзүлөт.
Жүргүзүлгөн талдоонун жыйынтыгында ата-энелердин балдарындагы көрүү функциясынын калыптануу
маселесине жоопкерчиликтүү мамилесинин толук эместиги жана маалымдуулук деңгээлинин жетишпегендиги аныкталды. Өз кезегинде, бул көрүүнүн бузулушун өз убагында аныктоо маселелерин чечүүдө
медициналык-уюштуруучулук мамилени колдонуунун актуалдуулугу, айрыкча балдар арасында анын бузулушунун алдын алуу боюнча профилактикалык чараларды колдонуу жөнүндө корутунду чыгарууга
мүмкүндүк берет.

Киришүү.Бариатрия хирургиянын бардык белгилүү артыкчылыктарына карабастан, бир жагынан ре-
зекциянын орунда стеноз, анастомоз агып кетүү, кан агуу, же инфекция, экинчи жагынан тамак-аштын жетиш-
сиздиги менен байланышкан татаалдаштыруунун потенциалдуу коркунучу бар.
Изилдөөнүн максаты. Жарым-жартылай мальабсорбция синдрому менен ооруган бейтаптардын Вернике энце-
фалопатиясын эрте аныктоо жана өз убагында дарылоо.
Материалдар жана изилдөөнүн ыкмалары. Ашказандын лапароскопиялык узунунан резекциясынан (СЛИВ ре-
зекциясынан) кийин Вернике энцефалопатиясы менен ооруган бейтаптын клиникалык учур берилген. Диагноз
кандын сывороткасындагы тиаминдин төмөн деңгээли, жана магниттик-резонанстык томографиядагы мүнөздүү
сүрөт менен тастыкталды.
Натыйжалары. В1 витамининин жетишсиздигин толуктоо башталган күнүнүн эртеси (В12 витамини, фолий
кислотасы жана церебропротектор цитиколин менен бирге) баш мээнин курч бузулушунун симптомдорунун олут-
туу регресси болуп бейтаптын абалы тез эле оңолду.
Жыйынтыгы. Бариатрикалык хирургиясында Вернике-Корсаков синдрому азыраак учураган себеби болуп са-
налат, бирок мальабсорбция синдрому менен шартталган. Бариатрия хирургиясынын операцияга дуушар болгон
бейтаптарда энцефалопатия Вернике клиникасынын ыктымалдыгы жөнүндө сергек болушу керек, жана бул та-
таалдаштыруунун аныктоо жана дарылоо керек.

Киришүү. Кыска мөөнөттө болуу бөлүмү (мындан ары - ОКП) узак мөөнөттө болууну талап кылбаган
саламаттык сактоо уюмдарында балдарга бир суткага чейин (24 сааттын ичинде) стационардык медициналык
жардам көрсөтүүгө арналган түзүмдүк бөлүм болуп саналат.
Изилдөөнүн максаты: Баткен, Жалал-Абад, Ош облустарынын жана Ош шаарынын саламаттык сактоо уюмда-
рынын деңгээлинде кыска мөөнөттүү стационардык бөлүмдөрдөгү балдарга медициналык кызмат көрсөтүүнүн
сапаттык көрсөткүчтөрүнө талдоо жүргүзүү.
Материалдар жана ыкмалар. Талдоо Баткен, Жалал-Абад, Ош облустарындагы жана 23 саламаттыкты сактоо
уюмдарынын деңгээлинде ЖБКнын ишмердүүлүгү жөнүндө КР Саламаттык сактоо министрлигине караштуу
КР ЖК жана ММК фондунан алынган расмий статистикалык маалыматтардын негизинде жүргүзүлдү. 2018-2020-
жылдар аралыгында Ош шаары.
Натыйжалар. ОКПда ооруканага жаткырылган балдардын жаш курактык курамын талдоо 5 жашка чейинки бал-
дардын басымдуу экендигин көрсөттү, алар 70%дан ашыгын түздү, анын 50%дан ашыгы 1 жашка чейинки балдар.
Ата-энелер ОКПга негизинен өз алдынча жолдомо (70%дан ашыгы), салыштырылган жылдары МСАКты айланып
өтүү менен кайрылышкан. РКУда дарылангандар боюнча балдардын дем алуу органдарынын оорулары биринчи
орунда(34-40%), экинчи орунда тамак сиңирүү органдарынын оорулары (16-24%), жаракаттар жана уулануулар
үчүнчү орунда экени аныкталган (12 - 24%) . Ооруканаларда балдардын өлүмүн жана өлүмүнүн көрсөткүчтөрүнүн
динамикада салыштырганда, алардын төмөндөшү көрсөтүлгөн : 2018-жылдагы балдардын өлүмү 2020-жылы
1,51%дан 0,54%га чейин азайган.
Жыйынтыктар.Балдардын ден соолугун сактоо кызматын оптималдаштыруу катары ооруканаларда ОКП
түзүлүшү, албетте, балдарды ооруканаларда негизсиз узак мөөнөткө жаткыруу учурларынын азайышына, курч
респиратордук инфекциялар, тамак сиңирүү органдарынын курч оорулары боюнча өз убагында медициналык
кызматтарды көрсөтүүгө алып келди. Тамак сиңирүү системасы, травматизм жана уулануу, ошону менен стацио-
нардык деңгээлде балдарга көрсөтүлүүчү медициналык жардамдын сапатын жогорулатууну камсыз кылуу.

Киришүү. Баш-сөөк мээ жаракатынын маселелерин изилдөөнүн теоретикалык бүткөндүгүнө карабастан, дагы деле талаш жараткан жана толук чагылдырылбаган бир катар суроолор калып кедет. Реактивдүү асептикалык менингит менен бактериалдык ириңдүү менингиттердин эрте стадиясында так айырмалоо мүмкүнчүлүгү жок.
Изилдөө максаты. Операциядан кийинки учурда баш сөөк мээ жаракатынын инфекциялык-сезгенүү кабылдоолорун дарылоонун жана алдын алуунун тактикасын жана патогенетикалык негизделген багытты иштеп чыгуу менен натыйжаларды жакшыртуу. Изилдөө материалы жана ыкмалары. Баш сөөк мээ жаракаты жана инфекциялык-сезгенүү кабылдоолору бар 127 бейтапты (109 эркек, 18 аял) дарылоонун натыйжадарана жасалган сереп келтирилген. Изилдөөнүн натыйжалары. Алгачкы жолу баш сөөк мээ жаракатынын операциядан кийинки инфекциялык-сезгенүү кабылдоолору өз алдынча изилдөө обьекти катары бөлүнүп каралган. Баш сөөк мээ жаракатынын нейрохирургиялык кийлигишүүлөрдөн кийинки инфекция лык-сезгенүү кабылдоолоруна комплекстүү баа жана мүнөздөмө берилген. Комплекстүү негизде операциядан кийинки инфекциялык-сезгенүү кабылдоолордун негизги өөрчүү мыйзам ченемдүүлүктөрү изилденген. Инфекциялык-сезгенүү кабылдоолордун өөрчүүсүнүн түзүмдүк өбөлгөлөрү жана алардын өөрчүүсүндө оперативдик кий лигишүүнүн ролу көрсөтүлгөн. Заманбап технологияларды пайдалануу менен инфекциялык-сезгенүү кабылдоолорун изилдөөнүн ыкмалары сунушталган. Жыйынтыгы. Хирургиялык кийлигишүү талаасындагы эң көп кездешүүчү инфекция болуп сөөк остеомиелити болду. Эң көп инфекция козгоочусу болуп коагулаза-терс стафилококтор (34,8%), андан соң Propionebacterium (26,1%) жана Staphylococcus aureus (21,7%) түрлөрү аныкталды.

Киришүү. Кургак учук инфекциясын көзөмөлдөө бүгүнкү күндө саламаттыкты сактоо системасындагы актуалдуу көйгөй болуп саналат. Инфекциялык контролдун негизи кургак учук менен ооругандарды эрте жана тез диагностикалоо жана туура дарылоо болуп саналат. Кургак учуктун инфекциясын көзөмөлдөө – бул бейтаптардын жана кызматкерлердин арасында кургак учуктун оорукана ичинде жайылышын алдын алууга багытталган уюштуруучулук, эпидемияга каршы жана профилактикалык иш-чаралардын тутуму.[2] Бул өзгөчө баштапкы медициналык-санитардык жардамды (БМСЖ) уюштурууга тиешелүү. ДССУнун маалыматы боюнча, жыл сайын жаңы оорулардын 90% кургак учуктун жүгү жогору болгон 30 өлкөдө болот.[1] Инфекциянын жайылышын алдын алуу инфекциялык контролдун да, жалпысынан эпидемиологиянын да негизги милдеттеринин бири болуп саналат. Кургак учуктун активдүү түрү менен ооруган бейтаптар менен байланышта болгон дени сак
адамдардын жуктуруп алуу ыктымалдыгы өтө жогору. Ошондуктан, бардык медицина кызматкерлери инфекциянын болжолдонгон булактарын туура сорттоо жана диагностика үчүн зарыл болгон изилдөөлөрдү тез жүргүзүү, өпкө кургак учугу менен ооруган бейтапты өз убагында аныктап, аны кургак учукка каршы диспансерге (ПТД)
дарылоого жөнөтүүлөрү маанилүү. Бул кароонун максаты - баштапкы медициналык-санитардык жардамдын (БМСЖ) саламаттык сактоо уюмдарында кургак учукка каршы инфекциялык контролду уюштурууну далилдүү негизде негиздөө.
Методдор жана материалдар. Биз Кыргыз Республикасынын аймагында колдонулуп жаткан кургак учук боюнча ченемдик-укуктук документтерин, ошондой эле PubMed, Google Academia жана eLIBRARY издөө системаларынын ресурстарын колдонуп илимий эмгектерди карап чыктык. Жыйынтыктар жана талкуулар. Жалпысынан белгилей кетүүчү нерсе, Кыргыз Республикасынын саламаттык сактоо уюмдарында киргизилген кургак учукка каршы инфекциялык көзөмөлдө системасы кургак учукка каршы адистештирилген ооруканаларда өзүн жаман эмес көрсөттү, ошол эле учурда жалпы ооруканаларда жана баштапкы медициналык-санитардык жардам мекемелеринде ИК чараларын ишке ашырууда олуттуу кемчиликтер
бар. Ошондой эле, кургак учуктун активдүү түрү менен ооруган бейтаптар менен байланышта болгон дени сак адамдардын жуктуруп алуу ыктымалдыгы өтө жогору экендигин белгилей кетүү керек. Ошондуктан, бардык медицина кызматкерлери инфекциянын болжолдонгон булактарын туура сорттоп, диагностика үчүн зарыл болгон изилдөөлөрдү ыкчам жүргүзө алышы, өпкө кургак учугу менен ооруган бейтапты өз убагында аныктап, аны кургак учукка каршы диспансерге дарылоого жөнөтүүлөрү маанилүү. Бул үчүн БМСЖ деңгээлинде кызмат көрсөтүү
процесстерин уюштуруу керек. Жыйынтыгы.Кургак учукка шектелген активдүү бейтаптарды триажды туура жайгаштыруу жана уюштуруу, диагностикалоо жана дарылоо жугузуу коркунучун бир топ азайтат.

Киришүү. Акыркы мезгилде остеохондроздо жүрүүчү патогенездин, агымынын, жүлүндүн жана анын
байлоо аппаратындагы биохимиялык өзгөрүүлөргө болгон изилдөөчүлөр менен практикалык дарыгерлердин көз карашында маанилүү динамика байкалууда. Бул диагностика арсеналында компьютердик томография (КТ) жана магниттик-резонанстык томографиянын (МРТ) пайда болуусу менен келген жаңы
мүмкүнчүлүктөргө байланыштуу. КТ жана МРТ практикага киргизилгенден бери маалыматтардын
ишенимдүүлүгү 82 - 93% чейин жогорулады.
Эмгектин максаты - клиникалык сүрөттөмө жана колдонулган изилдөө, дарылоо ыкмаларынын натыйжасын жакшыртуу жолу менен бел омуртка диск чуркусунан жапа чеккен бейтаптардын хирургиялык жол
менен дарылоосун жана диагностиканын өркүндөтүү.
Материал жана ыкмалар. Эмгек нейрохирургия бөлүмдөрүндө оперативдик (116 - 83,5%) жана консервативдик (23 - 16,5%) стационардык дарылоо алган бел омуртка чуркусунун кабылдоолорунан жапа чеккен
139 бейтаптын клиникалык, диагностикалык изилдөөнүн, хирургиялык дарылоо комплексинин маалыматтарын талдоону камтыйт. Бейтаптардын курагы 19 дан 72 жашка чейинки чекте термелген.
Натыйжалар. Жогорку маалыматтуу МРТ ыкмасын колдонуу аркылуу ооруу синдрому жана сезүү бузулуулары дисктин деңгээл санынан, омуртка каналында жайгашуусунан жана өлчөмүнөн көз каранды экендиги анкыталды. ооруу синдромунун жана сезүү бузулууларынын деңгээли пролапс болгон дисктердин
санына байланышта болгон. Баса белгилей турганы, омуртка аралык дисктер канчалык көп дегенеративдик-дистрофиялык процесске кабылса, ооруу синдрому ошончолук күчтүү болуу мүмкүнчүлүгү бар.
Жыйынтыгы. . Бел омуртка дисктеринин дегенеративдик-дистрофиялык процесстерин ну аркылуу диагностикалоодо эң маалыматтуу болуп магниттик-резонанстык томография эсептелет, ал ыкма диск чуркулардын санын, жайгашуусун, өлчөмүн тактоого жардам берет. Бел омурткасындагы диск чуркулары бар
бейтаптарды изилдөөдөгү оптималдык алгоритм нейрохирургиялык кийлигишүү жасоодон мурун чечим
кабыл алууда бел омурткасынын рентгенографиясынан, жүлүндүн жана омуртка устунунун МРТсынан,
жана көрсөтмө болсо магниттик-резонанстык миелографиядан турат.

Киришүү. Бул эмгекте эксперименталдык жаныбарлардын бийик тоолуу шарттарга кыска мөөнөттүү адаптация учурундагы лейкоциттердин гемостаз системанын абалына тийгизген таасирин көрсөткөн изилдөөлөрдүн натыйжалары берилген. Изилдөөнүн максаты - адаптациянын 3-күнүндө лейкоциттердин жаныбарлардын канынын коагуляция активдүүлүгүнө таасирин аныктоо. Материалдар жана ыкмалар. Гемостаз системасынын абалын изилдөө гемостазиограмманын стандарттык көрсөткүчтөрүн изилдөө жолу менен жүргүзүлдү. Гемостаз көрсөткүчтөрүн сандык аныктоо АК-37 (Астра лабораториясы, Россия) автоматтык коагулометринде аппараттык ыкманын жардамы менен жүргүзүлдү. Натыйжалар.Биздин натыйжалар гемостаз системасында бийик тоолуу шартка кыска мөөнөттүү адаптация учурунда кадимки плазманы изилдөөдө гиперкоагулемиянын бардык белгилери пайда болоорун көрсөтүп турат, алар адабияттар менен тастыкталган. Эксперименттик келемиштерде лейкоциттери азайган келемиштердин канында лейкоциттери азайбаган келемиштерге салыштырмалуу кандын коагуляциясынын жогорулашы байкалган. Жыйынтыгы.Биздин маалыматтар башка изилдөөлөрдүн натыйжалары менен шайкеш келет, алардын натыйжалары бийик тоолуу шарттарда лейкоциттер гемокоагуляцияга стимулдаштыруучу таасирин тийгизет, тромбоциттердин агрегациясын жогорулатат жана бул таасир алардын тромбопластикалык таасири менен байланыштуу.

Изилдөөнүн максаты- Бинокулярдык көрүүнүн бузулушу менен шериктеш чалыр көздүүдө дисбинокулярдык амблиопияны комплекстүү дарылоонун натыйжалуулугуна талдоо жүргүзүү.
Материал жана дарылоо ыкмалары.100 бейтап дарыланган (158 көз) — шериктеш эки ача чалыр көздүү
- 54 бейтап (86 көз), жана бириккен чалыр көздүү - 46 бейтап (72 көз). Контролдук тайпа —эмметропия
менен 10 адам (20 көз). 3 жашка чейинки орточо курак ‒2,4±0,45жаш, 3 төн 7 жашка чейин — 4,8±0,07
жана 7 жаштан жогору —8,3±0,4. 10°—40ка чейин бурчтуу чалыр көздүү бейтаптар (80 көз); 11° дан
15° ке чейин —25 бейтап (40 көз), 15° тан жогору ‒35 (38 көз). Гиперметропиялык астигматизм менен —
69 бейтап (111 көз), жогорку даражадагы гиперметропия менен —31 бейтап (47 көз). Жеӊил даражадагы
амблиопия ‒28 бейтап (40 көз), орточо даражадагы ‒48 бейтап (84 көз) жана оор даражадагы —24 бейтап
(26 көз). Комплекстүү терапиянын негизинде үч баскычтуу ыкма колдонулду: биринчи баскыч- ВВЗЦ ны
аныктоо менен каректин-аккомодативдик тутумуна жана каректин реакциясынын (V) ылдамдыгына таасир
этүү (түскө импульстук терапия, “Фокус”, “Relax” аппараттары, вакуумдук Сидоренко көз айнеги, үйдөн
көнүгүү жасоо). Экинчи баскычта — көздүн торчосунун колбочкаларына таасир этүү — “Гүл”, “Крестиктер”, “Жөргөмүш” программалары, кванттык нурлар, окклюзиялар жана пенализация. Үчүнчү баскыч —
бификсация рефлексин калыбына келтирүү: “Айкалыштыруу”, “Биригүү”, “Тренажер” компьютердик
программалары, 0,1% р-р Семакс схемасы боюнча мурунга тамчылатуу.
Натыйжалар. ВВЗЦны 1400±0,74 м/с дан 900±2,08 м/с (P<0.01) га чейин кемитүү, V каректик реакцияны
1,5±0,17мм/с дан 2,8±0,05мм/с (P<0.01) га чейин көбөйтүү алынды; ОAA жана ЗААны 14,4±0,23D b
5,2±0,27D, КГда—14,65±0,8. (P<0.05) жогорулатуу, алысты көрүүнүн курчтугун 0,83±0,12га чейин жогорулатуу, 72,2% учурда (68 бейтап) — бинокулярдык көрүү өөрчүгөн.
Жыйынтыгы. Дисбинокулярдык амблиопияны дарылоонун комплекстүү ыкмасынын натыйжалуулугу
көрүү тутумунун бардык звенолоруна таасир этүүсү менен шартталган.

Атеросклероз азыр биздин кылымдын негизги көйгөйлөрүнүн бири болуп саналат. 2025-жылга чейин
жүрөк-кан тамыр ооруларынын таралышы дүйнө калкынын 30% жетет деп болжолдонууда [1]. Жүрөк-кан тамыр
оорулары өлүмдүн негизги себептеринин бири болуп саналат. Жыл сайын жүрөк-кан тамыр патологиясынан 17,5
миллиондон ашык адам каза болсо, Кыргызстанда бул көрсөткүч 18 миңден ашык адамга жетет. Кеңири таралы-
шына, татаалдашуулардын жана өлүмдүн жогорку деңгээлине байланыштуу, жүрөк-кан тамыр ооруларын алдын
алуу медицинанын барган сайын артыкчылыктуу багытына айланууда. Акыркы мезгилде медицинада зат алма-
шуу багыты интенсивдүү түрдө иштелип чыкты, анын максаты – жүрөк-кан тамыр патологияларында клеткалык
зат алмашуунун бузулушун анализдөө. Атеросклероздо пайда болгон эң алгачкы кубулуштардын бири катары
плазманын компоненттеринин, айрыкча тыгыздыгы төмөн липопротеиндердин өтүмдүүлүгүнүн жогорулашына
жана алардын субэндотелий мейкиндигинде чөктүрүлүшүнө алып келиши мүмкүн болгон функциянын бузулушу
деп айтууга болот [2,3]. Азот оксидинин субстраты L-аргининдин кан тамырлардын тонусун жана гемодинами-
касын жөнгө салууга оң таасирин тийгизет, липиддердин жана белоктун деңгээлин жөнгө салууда медиатор болуп
саналат. Бир катар патологиялык шарттардын (мисалы, эндотелий дисфункциясынын) өнүгүшүндө азот оксиди-
нин субстраты L-аргининди колдонуунун натыйжалуулугу далилденген. Жакынкы жана алыскы чет өлкөлөрүнүн
илимий авторлордун адабият маалыматтарында изилдөө көрсөткөндөй, бүгүнкү күнгө чейин Кыргыз Респуб-
ликасында L-аргининдин бийик тоолуу шарттардагы таасирин, өзгөчөлүктөрүн изилдөө боюнча экспериментал-
дык изилдөөлөр жүргүзүлө элек, мында өзгөчө көңүл бурулууга тийиш жаракат, күйүк, ачкачылык, стресс сыяктуу
клиникалык өтө оор шарттарда бул аминокислотанын натыйжалуулугу.

Балдардын бир жашка чейинки жашоосундагы гипотрофиянын өнүгүүсүнүн кош бойлуулук мезгилиндеги
патологияларга жана энелердин төрөтүндөгү татаалдыктарга көз карандылыгына байланыштуу тобокелдик
факторлорунун себептеринин аймактык өзгөчөлүктөрүн табуу.
Бул изилдөөнүн негизги максаты дени сак жана гипотрофиясы бар оорулуу балдардын клиникалык жана
анамнестикалык маалыматтарын эске алуу менен, себептик факторлорду салыштырмалуу изилдөө болгон.
Биздин көзөмөлүбуздө гипотрофиясы бар 135 бир жашка чейинки балдар болгон. Көзөмөлдөө тобунда
ошол эле жаштагы 126 дени сак балдар болгон жана алардын антропометриялык мүнөздөмөлөрү патологиянын деңгээлине жараша баяндалган.
Кош бойлуу кезиндеги жана төрөт учурундагы катаалдыктары бар аялдардан төрөлгөн бир жашка чейинки
балдардагы гипотрофиныны өнүгүүсүнө энелердин ден-соолугунун абалы себеп болот.

Дары-дармек аллергиясы (ДА) - көп дарыга туруктуу кургак учук (КДТ КУ) дагы терс көрүнүштөрдүн
негизги түрлөрүнүн бири. Аллергиялык реакция цитокиндердин (ЦТ) таасиринен пайда болот. Изилдөөнүн мак-
саты: ДА менен КДТ КУ менен ооруган пациенттерде IL-4, IL-6 интерлейкиндеринин жана цитокин балансынын
(ЦБ) өндүрүшүн изилдөө болгон. Материалдар жана ыкмалар: изилдөөнүн объектиси болуп клиникалык бел-
гилери боюнча кургак учукка каршы препараттарды алууда ДА менен КДТ КУ менен ооруган 80 бейтап алынды.
Бул бейтаптар кургак учукка каршы химиотерапияны төмөнкү схемалар боюнча алышкан: стандарттуу дарылоо
режими (СР) - 50/62,5%, кыска мөөнөттүү режим (КР) - 10/12,5% жана жеке режим (ЖР) - 20/25,0% оорулуулар-
дын. Бейтаптардын орточо жашы 34,0±3,8 жашты түздү. Изилдөөчү материал кан сывороткасы болуп саналат.
Изилдөө методу – ферменттик иммуносорбенттик анализ («Сэндвич методу»), «Awareness Technology» аппара-
турасы жана «Vector-Best» реагент комплекттери. Сезгенүүгө каршы IL-4 жана сезгенүүгө каршы IL-6 спонтандык
өндүрүшү изилденген. Перспективдүү жана ретроспективдүү изилдөө жүргүзүлдү. Статистикалык иштетүү
SPSS16.0 программалык пакетин колдонуу менен ишке ашырылган. Натыйжалар. Изилдөөнүн төмөнкүдөй на-
тыйжалары алынды: IL-6 концентрациясы 38/47,5% нормадан ашты, IL-4 2/2,5% КДТ КУ менен ооруган 80 оору-
лууда (р<0,05). СР жана ЖР менен ооруган бейтаптарда IL-4 жана IL-6 (p<0.05) ортосунда статистикалык айырма
бар. ЦБ болгон: СР (18,1±3,0/1,3±0,1=13,9), ЖР (31,4±5,8/2,7±0,2=11,8) жана КР (15,3±4,5/3,2±0,3=4,8). Демек,
СР менен дарылоо учурунда эң активдүү аллергиялык сезгенүү реакциясы (ЦБ=13,9) байкалган, бул дарылоонун
терс натыйжаларына алып келиши мүмкүн. Бул ДА менен ооруган бейтаптарда кургак учукка каршы дары-дар-
мектер менен дарыланган КДТ КУ менен ооруган бейтаптарда орточо ЦБ жогору экени аныкталган (11,1).Жы-
йынтыгы. IL-4, IL-6 жана ЦБ (IL-6/IL-4) өндүрүшүн изилдөө КДТ КУ менен ооруган ДАсы бар аллергиялык
сезгенүү реакциясынын активдүүлүгүн баалоого өбөлгө түзөт.

Киришүү. Учурда, тамак сиңирүү тутумунун ооруларынын көйгөйү клиникалык терапияда негизги маселелердин бири болуп саналат. Жаш курактагыларда тамак сиңирүү тутумунун ооруларынын саны туруктуу көбөйүүсү байкалууда.
Изилдөөнүн максаты - тамак сиңирүү тутумунун ооруларынын коркунуч факторлорун изилдөө үчүн
Медициналык институттун 1-курсунун студенттеринин арасында сурамжылоо жүргүздү.
Материалдар жана усулдар. 51 студент анкетаны толугу менен толтурушту, алардын ичинен 30 кыз
(59%), 21 эркек бала (41%), жаш курагы 17-18 жашты түздү. Бул анкетада 27 пункт камтылган, тамактануу
маселелери, тамак сиңирүү тутуму жана тобокелдик факторлору боюнча даттануулардын болушу же жоктугу.
Жыйынтыгы. Анкетаны толугу менен толтурган адамдардын 33,6% диспепсиянын белгилери аныкталды. Биздин маалыматтар боюнча, балким окууда жумуштун көптүгүнөн улам, биринчи курстун студенттеринин тамактануусу тең салмактуу эмес, алар көп учурда фаст-фуд (гамбургер, хот-дог, пицца),
жарым фабрикаттарды (Пирсон χ2-13.73, p <0.002) жешет, "кургак тамак" менен шашылыш тамактануу,
тамактануу эрежесин бузуу, көбүнчө негизги тамакты кечкиге калтыруу (p <0.001) байкалат, бул жүрөккан тамыр жана тамак сиңирүү органдарынын ооруларына алып келүү коркунучунун негизги факторлору
болот. Диспепсия симптому бар респонденттерде айрым тамак-аш азыктарына чыдамсыздык сыяктуу
ферменттик жетишсиздиктин белгилери, ошондой эле коштолгон оорулар жана оор тукум куучулук бар.
Кортунду. Көпчүлүк учурларда диспепсиянын белгилеринин тобокелдик факторлору өзгөрүлмө болот,
бул алдын алуу иш-чараларды түзүүгө жана студенттер арасында ден соолукту чыңдоо боюнча билим
берүүгө мүмкүнчүлүк берет.

Киришүү. Физикалык өнүгүү-бул балдардын жана өспүрүмдөрдүн жаш курагына жана ден-соолугуна байланыштуу өзгөрүүлөрдүн темпин аныктоонун негизги критерийлеринин бири. Изилдөө максаты - Бишкек хореографиялык окуу жайынын окуучуларынын физикалык өнүгүүсүн изилдөө жана баалоо. Ч. Базарбаева. Материалдар жана методдор. Бишкек хореографиялык окуу жайында 160 жаштан 10 жашка чейинки курактагы
17 окуучуга текшерүү жүргүзүлдү. Антропометриялык көрсөткүчтөр регионалдык баалоо таблицаларын, ал эми. Кетле индекси (ИМТ) ДСУ (2007) сунуш кылган ченемдерди колдонуу менен бааланган.
Натыйжалар жана аларды талкуулоо. 14, 15, 16 жана 17 жашка чейинки курактагы балдар жана кыздар изилденген топтордун өсүш арымынын айырмачылык ири баллга жеткен. Балдардын узундугу жана дене салмагынын эң чоң өсүшү 13 жашта, кыздарда 12 жашта. Дисгармониялык физикалык өнүгүү 21,8% эркек балдарда 11-14 жаш курагында, ал эми өспүрүмдөрдө 14,3% аныкталган. Дисгармониялык физикалык өнүгүүсү бар 10 жаштан 17 жашка чейинки кыздардын салыштырма салмагы орто эсеп менен 19,4% ды түздү, негизинен дене салмагынын тартыштыгынан. Ими боюнча дене салмагынын жетишсиздиги 13,0% 11-14 жаштагы балдарда жана 31,0% өспүрүмдөрдө аныкталган. Чоңойгон сайын ашыкча дене салмагы 33,3% дан (10 жаш) 3,4% га чейин (15-17 жаш) эркек балдардын үлүшү төмөндөйт. Кыздардын арасында дене салмагынын тартыштыгы 11-14 жаш курактык топто (41,7%), ал эми калган 36,3% (10 жаш) жана 30,3% (15-17 жаш) аныкталган, бул алардын келечектеги кесибинин өзгөчөлүгүнө байланыштуу. Жыйынтыгы. Хореографиялык мектептин окуучуларынын антропологиялык көрсөткүчтөрүн баалоонун жыйынтыгы боюнча жынысына, жашына жараша физикалык өнүгүүнүн айрым өзгөчөлүктөрү аныкталган.

Киришүү. Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик кепилдиктер программасы 10 жашка чейинки балдарга, каттоодо турган кош бойлуу аялдарга жана 70 жаштан жогорку курактагы пенсионерлерге стоматологиялык кызмат көрсөтүүнү камтыйт. Калктын бул категорияларында стоматологиялык жардамга муктаждык жогору. Бул кызматтардын актуалдуулугу калктын башка категорияларына салыштырмалуу мамлекеттик колдоо
жагынан эң маанилүү болуп саналат.
Изилдөөнүн максаты - 10 жашка чейинки балдар, кош бойлуу аялдар жана 70 жаштан ашкан пенсионерлер үчүн кызмат көрсөтүүлөрдүн жеткиликтүүлүгүн жакшыртуу үчүн Бишкек шаарынын стоматологиялык клиникаларына мамлекеттик кепилдиктер программасына ылайык стоматологиялык кызмат көрсөтүүгө талдоо жүргүзүү.
Материалдар жана ыкмалар. Изилдөөдө 01.01.2021-31.12.2022 Бишкек шаары боюнча Мамлекеттик кепилдиктер программасына ылайык Милдеттүү медициналык камсыздандыруу фондунун жана стоматологиялык поликлиникалардын расмий отчетторуна статистикалык талдоо ыкмасы колдонулган.
Натыйжалар жана талкуулар. 2021-жылы Бишкек шаарында стоматологиялык клиникалардын бюджетин түзүүгө бул категориялардын жалпы саны 276 689 адамды түзсө, 2022-жылы 306 789 адамды түздү. №3 стоматологиялык поликлиникада кош бойлуу аялдардын кызматтарды көп керектөөлөрү байкалган. 10 жашка чейинки
балдар үчүн ушундай эле тенденцияны белгилей кетүү керек, №3 стоматологиялык клиникада кызмат көрсөтүүлөрдүн максималдуу саны жана минималдуу стоматологиялык клиникада 4. Ошол эле учурда айырма 32 эседен ашат. Ушундай эле жагдай 70 жана андан жогорку жаштагы пенсионерлердин категориясында да бар.
Жыйынтыгы. Кырдаалды талдоо стоматологиялык тейлөөгө акы төлөө саясатын андан ары модернизациялоо зарылдыгын, ошондой эле Кыргыз Республикасындагы стоматологиялык клиникалардын бюджетин түзүү боюнча кызмат көрсөтүүлөрдү эсепке алуунун жаңы механизмдерин иштеп чыгуунун актуалдуулугун көрсөттү.

Калктын карышыы азыркы дүйнөдөгү эң маанилүү демографиялык процесстердин бири, ал татаал, көп факторлуу, медициналык-социалдык проблема болуп саналат. Калктын тез картаюу тенденциялары негизинен
глобалдуу болуп саналат, айрыкча аз жана орто кирешелүү өлкөлөрдө 60 жаштан ашкан адамдардын үлүшү үч эсеге көбөйүшү күтүлөт - 46 миллионго (2015), 147 миллионго (2050). Мындай көрүнүштөр Кыргыз Республикасы үчүн да болжолдонууда, анда 1999-жылдан бери 50 жаштан ашкан адамдар (12,0%) 2019-жылга карата 16%га чейин өскөн жана улгайган адамдардын эң жогорку үлүшү борбор калаанын тургундарына 14,7%дан 17,9% га чейин туура келет.
Анын үстүнө, бул процесстердин бардыгы кыргызстандыктардын өмүрүнүн орточо узактыгынын олуттуу өсүшү менен коштолуп, республика боюнча орточо эсеп менен 67,0 жаштан 71,5 жашка чейин түзөт, ал эми Бишкек шаарында 68,4 жаштан 74,6 жашка чейин. Ушунун фонунда Кыргыз мамлекетинин саламаттыкты сактоосунун
жана социалдык камсыздоосунун заманбап системасында калкка геронтологиялык жардам көрсөтүүчү кадрдык ресурстар жана уюмдар иш жүзүндө жок. Ошондуктан, калктын каруу процессине натыйжалуу көңүл буруу үчүн, коомдук саламаттыкты сактоо системасынын улгайган курактагы адамдардын функцияларынын төмөндөшүн алдын алууга, башка бирөөлөрдүн жардамына муктаждыгын болтурбай коюга мамилеси керек. Өлкөнүн мамлекеттик мекемелери үчүн демографиялык кырдаалга жана анын жакынкы үч он жылдыкка бол-
жолдоо үчүн мониторинг жүргүзүү механизмин өркүндөтүү менен улгайган адамдар үчүн жагымдуу шарттарды түзүү үчүн мындай мамилени тез арада ишке ашыруу зарыл.

2017-2018-жылы реестр ыкмасын колдонуу менен атайын программага ылайык Кыргызстанда (Бишкек ш.) мээ
инсультуна эпидемиологиялык изилдөө өткөрүлдү. Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун (ДССУ) эксперт-
тердин баалоосу боюнча, инсульт дүйнөдө өлүмдүн себептери арасында экинчи орунда, бейтаптардын узак
мөөнөттүү жана оор майыптыгы боюнча экинчи орунда турат.
Кыргыз Республикасында инсульттун таралышы боюнча ишенимдүү эпидемиологиялык маалыматтар жетишсиз.
Бул жагынан алганда, инсульттун реестри инсульттун жуктурулушун, өлүмүн, өлүмүн жана экономикалык ке-
сепеттерин аныктоонун мыкты ыкмасы болуп саналат. 2 жылдын ичинде эле инсульттун 2589 жаңы учуру кат-
талды (1630 жана 1570 учур). Инсульт оорусу 1000 калкка 2,6-2,67 түздү (орто эсеп менен 2,61). Популяцияда
инсульт оорусу ар бир курактык топто 2-3 эсеге жогорулайт: 25 жаштан 40 жашка чейин - 0,18, 40 жаштан 49
жашка чейин - 1,2, 50 жаштан 59 жашка чейин - 3,8, 60 жаштан 69 жашка чейин эски - 10,6 жана 70 жаштан жо-
гору - жылына тиешелүү курактагы 1000 жашоочуга 25,4.
Инсультка кабылганбейтаптаррдын эмгекке жарамдуу курактагы адамдардын (25-59 жаштагылардын) үлүшү
26,3% ды түзөт. Шаардык аймактарда биринчи жолу майып деп табылган адамдардын саны 301 адамды түздү.
Бул узак мөөнөттүү реестр оорунун динамикасы боюнча маалыматтарды алуу үчүн зарыл болгон жана бейтаптар
үчүн медициналык жана коомдук саламаттык сактоо программаларынын системаны натыйжалуулугуна баа
берүү деп түзүлөт.

Макалада урук бези туруучу калтанын сезгенүү ооруларынын сезгенүү оорулары менен жабыркаган бейтаптардын дээрлик көпчүлүгү (62,1%) жаш репродуктивдүү куракта эендиги далилденген. Мында дарыгер- лерге алгачкы 24 саат ичинде бейтаптардын 39,5%, кийинки 48-72 саатта 22,9%, 3 күндөн кийин 37,5% кайрылышкандыгы маалым болгон. Эң кеңири таралган курч орхиепидидимит 65,4%ды түздү, анын ичинен 28 бейтап
(9,4%) травмадан кийинки орхиепидидимит менен жабыркаганы аныкталган. Өнөкөт дартка өткөн эпидидимит менен ооругандар 6,8%, эпидидималдык кисталар 11,8%, 14,5% гидроцеле жана урук безинин кисталары 20,2% түзөт. Курч орхиепидидимит менен ооруган 194 бейтаптын ичинен 143 (73,7%) бейтап хирургиялык кийлигишүү аркылуу дарылоодон өткөн жана 51 бейтап (26,2%) гана консервативдүү дарылоодон өткөндүгү аныкталган. Операция жасалган бейтаптарда орточо керебет күнү 7,2±0,2, дарылануунун консервативдик түрү менен дарыланган бейтаптарга 12,3±0,2 керебет күн талап кылынган. Курч орхиепидидимитти дарылоодо активдүү хирургиялык тактика негиздүү болуп эсептелет, анткени ал бейтаптын ооруканада болуу мөөнөтүн кыскартууга шарт түзөт жана бул ооруну дарылоодо оң таасирин тийгизет.

Макалада Бишкек шаарынын ҮМБда каттоодо турган кант диабеттүи бар адамдардын арасында ар-
териялык гипертензиянын таралышы боюнча маалыматтар келтирилген. Артериялык гипертензия (АГ) жана
кант диабети (КД) бүткүл дүйнө боюнча жугуштуу эмес кеңири тараган оорулардын бири болуп саналат. Кар-
диология жана эндокринология тармагындагы иш-чаралардын көлөмүнө карабастан, АГ жана КД эпидемио-
логиялык көрүнүшү жыл сайын начарлоодо. Гипертония менен ооруган адамдардын саны акыркы 30 жылда
дээрлик эки эсеге көбөйдү – 650 миллиондон, 1,28 миллиардтан ашуун, ал эми 15 жылда КД бар адамдардын
саны 171 миллиондон 537 миллионго өскөн .Кыргыз Республикасында калктын саламаттыгын жакшыртуу
боюнча максаттарга жетүү үчүн саламаттык сактоо секторун реформалоо үй-бүлөлүк дарыгерлер жана жалпы
практикадагы врачтар көрсөтүүчү саламаттык сактоонун баштапкы звеносуна багытталган. Үй — бүлөлүк ме-
дицина-бул адамды бир бүтүн катары караган жана курагына жана жынысына карабастан ар кандай оорулуу
адамга "көп профилдүү" жардам көрсөтө алган жападан-жалгыз клиникалык адистик. Көп кырдуу жалпы прак-
тикадагы дарыгердин мамилеси КД менен ооруган адамдарда АГ өз убагында диагностикалоого мүмкүндүк
берет, анткени көпчүлүк учурларда АГ симптомсуз көбөйүп жана бейтаптын объективдүү изилдөөсүнүн
жүрүшүндө гана табылат. АГ эрте диагностикасы комплекстүү дарылоо-профилактикалык кийлигишүүлөрдү
жүргүзүүгө мүмкүндүк берет, бул чаралар АГ жана КД артынан чыккан потенциалдуу жагымсыз кабылдо-
олорду азайтат. Маалымат карталарын талдоодон кийин кант диабети менен ооруган адамдардын арасында
51,3% артериялык басымдын жогорку көрсөткүчтөрү аныкталган. АГ көп учурда аялдар жана 40 жаштан улуу
адамдарда жолуканы аныкталган. АГ менен КД айкалышы пациенттердин ооруларын болжолдоону начарлатат,
алар өтүшүп кетүү коркунучу жогору болгон топко кирет жана медикаментоздук антигипертензивдик терапияны
дароо баштаганга муктаж.

Бул макалада Бишкек шаарынын үй-бүлөлүк медицина борборлорунда (ҮМБ) каттоодо турган КД
бар адамдардын ичинде кандын жалпы холестерини изилдөөнүн маалыматтары келтирилген. КД бар адамдар-
дын арасында ,журок кан тамырлары жабыркашынын негизги себеби атеросклероз болуп саналат. 2 типтеги КД
патогенезинде маанилүү ролду инсулиндин резистентиги жана ага айкалышкан гиперинсулинемия ойнойт,
бул эки факторлор кан тамыр дубалына түздөн-түз атерогендик таасирин тийгизет . Ошондуктан, КД менен
ооруган бейтаптарда журок жана кан тамыр ооруларын алдын алуу стратегиясы гликемиянын максаттуу маани-
лерине жетишүү менен бирге (алар микро кан тамырлардын оорулардын алдын алуу үчүн негизги мааниге ээ )
макро – кан тамыр ооруларынын, биринчи кезекте дислипидемия коркунучунун далилденген факторлорун кор-
рекциялоого багытталууга тийиш. Бардык эл аралык сунуштамаларга ылайык кандагы липиддердин дэнгелин
контролдоо, гликемия жана кан басымын башкаруудай эле кем эмес маанилүү.
Жыл ичинде жалпы холестеринди 2182 (49,1%) кишиде текшерилген, анын орточо көрсөткүчтөрү максаттуу
маанилердин чегинде болгон. Бирок бул индикатор ҮМБда бирдей эмес ишке ашырылган. КД менен ооруган
бейтаптардын 50,9% липиддик алмашуу контролсуз калган. Кыргызстандын УМБ бардык лаботораторлорунда
бул текшерүү акысыз болсо дагы баштапкыдагы звенонун дарыгерлери бейтаптардын канында холестерининди
текшерууго жиберген эмес.
ҮМБда КД бар 33% тобокел топко кирген бейтаптар, жыл ичинде холестеринди аныктоо жыштыгы 5-10 эсеге
чейин жеткен, бул экономикалык жактан ылайыксыз жана ысырапкор болуп саналат.

Эхинококкоз көйгөйү актуалдуу болуп саналат, анткени оору кеңири таралган, бирок диагностикалык
каталардын, татаалдашуулардын жана көптөгөн эхинококкоздо өлүмдүн жыштыгы жогору. Иштин негизин бо-
ордун жана чоң майдын эхинококкозунун клиникалык-эпидемиологиялык өзгөчөлүктөрүнө баа берүү, оорунун
диагностикасы, заманбап шарттарда дарылоонун натыйжалары түзүлдү. Клиникалык окуя көрсөтүлдү, 1976-ж.т.
пациент Р. боор эхинококкоз жана башка ооруга текшерүү учурунда кокустан табылган боордун чоңуюгу диагнозу
менен келип түшкөн. Каралганга чейин ооруканага жаткырылганда. Боор жана жогорку майлыка лапароскопия-
лык эхинококкокэтомия жасалды. Диагноз операция учурунда тастыкталды. Бейтап 5-күнү үйүнө чыгарылды.

Киришүү. Синхрондуу метастаздык колоректалдык рагы (СМКРР) менен ооруган бейтаптарды баш-
каруу дисциплиналар аралык команда үчүн кыйынчылык бойдон калууда. Бир убактагы хирургиялык стратегия-
нын натыйжалары, негизги залалдуу жаңы шишиктерди жана боордун метастаздарын резекциялоо менен
айкалышта, теориялык жактан оорунун жайылуу коркунучун азайтат жана адъюванттык терапияны өз убагында
бүтүрүүгө мүмкүндүк берет. Ошондуктан, бул хирургиялык стратегиянын жалпы калкка канчалык деңгээлде
колдонулуп жатканы жана салыштырмалуу натыйжаларга жетишилгендиги белгисиз. Негизги колоректалдык
рагы (КРР) жана синхрондуу боор метастаздарын (ЖИК) бир эле учурда алып салуу кызыгууну арттырууда.
Изилдөөнүн максаты - СМКРР менен ооруган бейтаптарды синхрондук жана этаптуу хирургиялык дарылоонун
тез натыйжаларына салыштырма анализ жүргүзүү. Материал жана методдор. Улуттук онкология жана гемато-
логия борборунда ичегинин шишик оорулар болумундо 2010-жылдан 2020-жылга чейинки мезгилде 41 бейтап
СМКРР (А тобу, n=21) синхрондуу жана этаптуу резекциясын (Б тобу, n=20) даарыланган. Натыйжалар. Хи-
рургиялык этаптар аяктагандан кийин А жана В топторунда операциядан кийинки татаалдашуулардын жалпы
деңгээли статистикалык жактан айырмаланган эмес. Операциянын узактыгы А тобунда — 316,3±10,3 мүнөт, ал
эми В тобунда 484,1±18,3 мүнөт (р<0,001) катталган. Стационардык резекциялардан кийин бейтаптар стационарда
узакка жатышты - 21,1±0,7 керебет-күн, ал эми синхрондук резекциялардан кийин - 10,32±0,6 керебет-күн
(р<0,001). Жыйынтыгы.Биздин изилдөөлөрүбүздүн анализи СМКРР хирургиялык дарылоодо дифференцияланган мамилени иштеп чыгуу зарылдыгын көрсөтүп турат.

Киришүү. Инсульт биринчи кезекте анын таралышы жана ал алып келген кесепеттери менен меди-
циналык жана социалдык көйгөй болуп саналат. Инсульт дүйнө жүзү боюнча майыптуулуктун биринчи себеби
болуп саналат. Ишемиялык инсульт 80% түзөт, ал эми вертебробазилярдык бассейнде инсульт -20% түзөт, анын
клиникасы адистештирилген бөлүмдөрдө да таанылбай калышы мүмкүн.
Изилдөөнүн максаты вертебробазилярдык бассейнде ишемиялык инсульттун этиопатогенезинин жана клиника-
лык көрүнүшүнүн өзгөчөлүктөрүн изилдөө болгон..
Материалдар жана методдор. 2018-жылдан 2022-жылга чейинки мезгилде ССМ КРнын Улуттук госпиталында
стационардык дарыланышкан вертебробазилярдык бассейнде ишемиялык инсульт менен ооруган 106 бейтапты
текшердик. Оорулуу түшкөндө, оорунун башталган убактысы, бар экендиги инсульттун тобокелдик факторло-
рунун, кома шкаласы боюнча аң-сезимдин деңгээли эске алынган Глазго, NIHSS шкаласы боюнча неврологиялык
статус (Улуттук ден соолук инсульт шкаласы), TOAST боюнча ишемиялык инсульттун патогенетикалык субтипи,
клиникалык өзгөчөлүктөрү сүрөт, брахиоцефалиялык тамырлардын УЗИ маалыматтары, нейровизуализа
ция.Чыгып жатканда NIHSS, Ранкин шкаласы боюнча баа берилди..
Натыйжалар.
1. Оорунун башталышын, тобокелдик факторлорунун болушун, инсульттун клиникалык сүрөтүн, брахиоцефа-
лиялык тамырлардын УЗИ маалыматтарын, мээнин нейровизуализациясынын маалыматтарын, ТОАСТ боюнча
вертебробазилярдык бассейнде ишемиялык инсульттун патогенетикалык субтиптерин эске алуу менен аныкта-
лган.
2. Глазго кома шкаласы, NIHSS жана Ранкинди колдонуу менен бааланганда, ооруканадан чыкканда жагымдуу
функционалдык натыйжа менен жеңил жана орточо инсульт басымдуулук кылган.
3. Вертебробазилярдык бассейниндеги ишемиялык инсульттун клиникалык көрүнүшү нейровизуализация учу-
рунда инфарктын фокусу менен дайыма эле дал келген эмес, бул инсульттун диагностикасында акыркысынын
маанилүүлүгүн тастыктайт.
Жыйынтыгы.
1. Ошентип, вертеробазилярдык бассейниндеги ишемиялык инсульт Рэнкин шкаласы боюнча этиопатогенети-
калык субтиптери, клиникалык жүрүшү жана натыйжалары боюнча гетерогендүү.
2. Вертебробазилярдык бассейниндеги инсульттун клиникалык сүрөтү мээ инфарктынын локализациясы менен
дал келбеши мүмкүн, ошондуктан нейровизуализация инсульттун диагностикасынын стандарты бойдон калууда.

Бул макала Кыргыз Республикасында 2014-жылдан 2018-жылга чейинки мезгилде калктын жалпы
катмарынын жана ВИЧ-инфекциясы менен ооругандардын арасында кургак учуктан оорунун жана өлүмдүн ди-
намикасына арналган. Кургак учук менен ооруган ВИЧ-инфекциясы менен ооругандардын саны, ВИЧ-инфек-
циясы менен ооругандардын жана жалпы калктын арасында кургак учук менен ооругандардын үлүшү, кургак
учуктун химиопрофилактикасын алган ВИЧ-инфекциясы менен ооругандардын пайыздык көрсөткүчү оорулар-
дын улуттук реестрлерин, мамлекеттик реестрлерди, ведомстволук статистикалык отчеттордун маалыматтарын,
кургак учук жана мамлекеттик статистикалык кызматтардын маалыматтарын, ошондой эле өлкөлөрдүн ДСУга
жана ЮНЭЙДСке үзгүлтүксүз отчеттуулугунун материалдарын колдонуу менен аныкталган. Макаланын автор-
лору ачык булактардан алынган маалыматтарды да пайдаланышкан: басылмалар жана эл аралык уюмдардын маа-
лымат базалары, тиешелүү мекемелердин программалык жана ички документтери. Авторлор ВИЧ-инфекциясы
менен ооруган бейтаптарда кургак учуктун өнүгүшү үчүн тобокелдик факторлорунун таасирин, ошондой эле
ВИЧ-инфекциясы жана ВИЧ/Кургак учук менен ооруган бейтаптар арасында АРТнын кургак учуктун дартына
тийгизген таасирин белгилешет.

Киришүү. Макалада алты жаштагы балада курч Габерман-Мух парапсориазынын сейрек кездешүүчү
клиникалык учуру сүрөттөлөт. Бул сейрек кездешүүчү дерматоз тактардын жана/же папулалардын болушу менен
мүнөздөлөт. Бул иштин клиникалык байкоосу бул оорунун балдарда сейрек кездешүүсүнө, дифференциалдык
диагностикалык издөөнүн татаалдыгына байланыштуу дерматолог дарыгерлерин кызыктырат.
Изилдөөнүн максаты. 6 жаштагы балада курч Габерман-Мух парапсориазынын клиникалык учурунун
сүрөттөлүшү.
Материалдар жана ыкмалар. PubMed, Medline, SCOPUS, РИНЦ издөө системаларын колдонуу менен парапсориаздын жүрүшүнүн учурдагы өзгөчөлүктөрүн сүрөттөгөн ата мекендик жана чет элдик адабият булактарына
сереп салуу. Клиникалык окуяны сүрөттөлүшү.
Натыйжалар. Натрий хлоридинин изотоникалык эритмеси (0,9%) жана глюкокортикостероид жана бактерияга
каршы майлар, анилин боектору менен жергиликтүү дарылоо жүргүзүүдөн жакшы натыйжа алынды.
Жыйынтыгы. Иш медициналык коомчулуктун көңүлүн курч парапсориаз көйгөйүнө буруу максатында сунушталууда

Макалада гинекологияда симультандуу операцияны, жаракат-туулукту жана клинико-экономикалык натыйжалуулугун баалоого, симультандуу патологияны жоюу да комплекстүү ыкмалардагы, гинекологиялык
ооруларга жана башка хирургиялык патологиялар комбинациясына айкалышкан операцияларды жазоодогу
маселелерге караштуу чет олконун жана Ата-мекендик адабияттардын маалыматтары келтирилген. Биздин
маалыматка караганда , симультандуу лапароскопиялык опрецияны колдонуу кыйынчылыктарды туудурбайт, салыштырмалуу жалгыз жасалган операцияларга , техникалык жактан да кыйынчылыктар томон ,
бир гана узактыгына туртку болот. Симультандуу лапароскопиялык операциянын артыкчылыктары : бир
убакытта эки уч гинекологиялык жана хирургиялык операциянын болушу,кайрадан орууканага жатуудан
, операция болуудан , бейтаптын жатуучу убактысын азайтат жана экономика тарабынан да ынгайлуу

Киришүү. Алдыңкы көрүү жолу гипофизге тыгыз жакын жайгашкандыктан, нейроофтальмологиялык симптоматика гипофиз аденомасын аныктоодо өзгөчө мааниге ээ. Изилдөөнүн максаты - Транскраниалдык жана эндоскопиялык транссфеноидалдык хирургиялык ыкмалар менен аткарылган операцияга чейинки жана операциядан кийинки нейроофтальмологиялык симпто матиканы аныктоо аркылуу гипофиз аденомасына жабыркаган бейтаптарды дарылоонун натыйжаларын жакшыртуу. Изилдөө материалы жана ыкмалары. Гипофиздин аденомасынан жабыркаган 170 бейтап. Изилденгендердин ичинде эркектер – 72 (42,4%), аялдар – 98 (57,6%). Жабыркагандардын жаш курагы 14 ден 74 жашка чейин. Гипофиздин аденомасынан жабыркаган бейтаптарды дарылоодогу колдонулган транскраниалдык жана эндоскопиялык транссфеноидалдык хирургия ыкмаларынын техникалык жактары, ѳзгѳчѳлүктѳрү, дарылоонун акыбети жана динамикасы изилденген. Натыйжалары. Алгачкы жолу маанилүү клиникалык материалда гипофиз аденомасы бар бейтаптарда нейроофтальмологиялык симптоматиканын шишиктин жайгашуусунан, өсүү өзгөчөлүгүнөн, көлөмдүү түзүмдүн өлчөмүнөн көз карандылыгы статистикалык ишенимдүү экендиги айкындалды. Алгачкы жолу эндосупраселлярдык гипофиз аденомасын ар кандай хирургиялык ыкмалар менен алуудан кийнки нейроофтальмологиялык симптоматиканын динамикасы окшош тайпалардагы бейтаптарда салыштыруу аркылуу изилденген. Хирургиялык дарылоодон кийинки көрүү функцияларынын динамикасынын шишиктин мүнөзүнөн жана көрүү бузулууларынын операцияга чейинки айкындыгынан, ошондой эле көрүү бузулууларынын стадиясынан көз карандылыгына талдоо жасалган. Көрүү функцияларынын эрте жана алыскы операциядан кийинки мезгилде начарлоого алып келүүчү факторлор аныкталган.

Заманбап невролгиянын эң негизги талаптарынан болуп нерв тутумун жабыркашындагы жогорку спецификалык
жана сезимтаал биомаркерлерди иштеп чыгуу жана колдонуу болуп эсептелет. Томонкү илдеттердеги специ-
фикалык биомаркерлер талкууланууда: мээнин кан айлануусун курч бузулушу, мээнин өнөкөт ишемиясы, нерв
тутумун дегенеративдүү оорулары (Альцгеймер, Паркинсон жана Гентингтон оорулары), борбордук нерв туту-
мун демиелиндештирүүчү оорулары ( Девика оптикомиелити, миелиттер, рассеянный склероз), баш мээ жара-
каттары.

Бул иштин негизги максаты дени сак эмизген энелердин эне сүтун нутриенттүү жана энергия менен камсыз
болушун изилдөө болгон.
Биз эмизип жаткан энелердин ден-соолугунун абалын кылдаттык менен изилдеп чыктык. АндГосМИ балдар клиникасында 259 текшерилген эмизген энелердин ичинен ден-соолугу чың (аялдар жана экстрагениталдык ооруларсыз) аялдардын контингентин (30 эне) кокустук ыкмасы менен тандалып алынган (Мерков
Э.М., Поляков А.С., 1973). Жетилген эне сүтүнүн сандык (суткалык жана бир жолку лактация көлөмү) жана
сапаттык курамы (макро- жана микроскопия) аларды стерилдүү идишке чогулткандан кийин изилденди.
ГМ курамындагы тамак-аш компоненттеринин курамы жана чыгышы бирдей эмес, пайдалуу заттардын
бөлүнүшү аялдардын жашына, лактация мезгилине жана төрөт паритетине жараша болот
Дени сак аялдарда ГМ бир жашка чейинки балдардын нормалдуу өсүшү үчүн зарыл болгон азык-түлүк
компоненттеринин жетиштүү көлөмүн камтыйт. Ошого карабастан, эмчек эмизген ден-соолугу жакшы энелердин контингентинин арасында белок, май жана энергиянын эсебинен негизги азык ингредиенттеринин
жетишсиздиги бар аялдардын категориясы бар (30 жаштан жогору, анамнезде 3 же андан көп төрөт паритети бар).
Бул маалыматтар, аялдардын ушундай топторунда төрөлгөн балдардын дистрофиясын алдын алуу максатында педиатрлардын көңүлүн буруусун талап кылат.

Эндокринология бөлүмүндө стационардык дарыланууда турган, кант диабети менен ооруган 222 адамда диа-
беттик таман синдромунун жыштыгы изилденди. Изилдөөдө клиникалык, лабораториялык жана инструментал-
дык методдор колдонулду. 222 оорулуунун ичинен диабеттик таман синдрому 38 адамда аныкталган, анын
ичинде 14 адамда оордошуулар аныкталган: 5 адамда кичине өлчөмдөгү (диаметри 2 см көп эмес) трофиялык
жара, 4 адамда инфекцияланган жара, 4 адамда инфекцияланган жараңкалар жана жооруу жана бир адамда та-
мандын манжасын экзартикуляциялоодон кийинки жара аныкталган. Диабеттик таман синдромунун өрчүп ке-
тишинин алдын алуу үчүн эки вариантта алдын алуу жана дарылоо чаралары колдонулду (оордошууларсыз
диабеттик таман синдром тобу жана оордошуулар менен диабеттик таман синдром тобу). Оорулууларды кант
диабетинин оордошуулары жана эндокринолог жана хирург сунуштаган дарылоо методу менен тааныштырууга
көңүл бурулду. Ооруканадан чыккандан кийн оорулуулар хирург дарыгердин контролу алдында профилактика-
лык дарылоо курсун алышты. Бейтаптарга 2 жыл аралыгында байкоо жүргүзүлгөн. Оорунун өрчүгөнү аныкта-
лган эмес. Ириң-некротикалык оордошуулардын алдын алууга карата иштелип чыккан ыкма аны клиникалык
практикада колдонууну максатка ылайыктуулугун ырастады. Эндокринолог, хирург жана оорулуунун биргелеш-
кен иши гана оордошуулардын жыштыгын азайтууга шарт түзөт.

Check-up форматында иштеген профилактикалык медицина бөлүмү түрүндөгү мультидисциплинардык оорукананын диагностикалык кызматынын практикалык ишине киргизилген инновациялык технологиялардын жогорку маалыматтык жана эффективдүү активдүүлүгү,жекелештирилген геномдук диагностика боюнча лабораториялар, ядролук медицина борборлору, КТ жана MRI изилдөөлөрү көрсөтүлгөн. Иновациялык жогорку тактыктагы диагностикалык технологияларды колдонуунун анализинин маалыматтары келтирилген, оорулардын алгачкы формаларын жана тукум куума жана онкологиялык оорулардын препатологиялык белгилерин аныктоодо алардын маалыматтык натыйжалуулугуна баа берилип, алар дарылоо жана рекреациялык чараларды өз убагында көрүүгө өбөлгө түзөт.
Максаты. Көп тармактуу оорукананын практикасына инновациялык диагностикалык технологияларды киргизүүнүн жана пайдалануунун абалына талдоо жүргүзүү жана натыйжалуулугун баалоо.
Методдору. Check-up форматындагы профилактикалык медицина бөлүмүнүн ишмердүүлүгү, маалыматты баалоо менен геномдук диагностика лабораториясынын, ядролук медицина борборлорунун, компьютердик томография (КТ) жана магниттик томография (МРТ) изилдөөлөрүнүн ишинин сандык жана структуралык көрсөткүчтөрү ар кандай тукум куума онкологиялык оорулардын алгачкы же препатологиялык формаларын диагностикалоодо ар бир ыкманын малыматтуулугу.
Натыйжасы. Check-up түрүндөгү инновациялык технологияны колдонуу кыска мөөнөттүн ичинде (болгону 1-2 күн) тиркелген контингенттин ичинен адамдарды толук профилактикалык кароодон өткөрүүгө, оорунун алгачкы формаларын же ар кандай оорулардын белгилерин аныктоо жана аныкталган патологиялык процесстер болгон учурда терапиялык иш-чараларды же алардын коркунуч факторлорун теңдөө жана бейтаптарды жакшыртуу боюнча иш-чараларды өз убагында уюштурууга мүмкүндүк берди. Диагностиканын инновациялык эмес миниинвазивдүү жана инвазивдик эмес ыкмаларын колдонуу так эрте диагноз коюуга (же оорулардын патологияга чейинки диагностикасын) жана бекитилген клиникалык протоколдорго ылайык бейтаптарды дарылоонун жана реабилитациялоонун андан аркы адекваттуу тактикасын аныктоого мүмкүндүк берди.
Жыйынтыгы. Көп тармактуу оорукананын диагностикалык кызматынын практикасына киргизилген инновациялык технологиялар жогорку тактыктагы методдордун спектрин кеңейтүүнүн негизинде жогорку маалыматтык эффективдүүлүктү көрсөттү, анын ичинде Check-up форматындагы профилактикалык медицина бөлүмүнүн кызматтары, жекелештирилген геномдук диагностика боюнча лабораториялар, ядролук медицина борборлору, КТ жана MRI изилдөөлөрү.

Изилдөө экстремалдык кесиптеги адамдардын канындагы липиддердин алмашуусуна «Селекор» БА-
Дынын таасирин көрсөтөт. Селен камтыган таблеткаларды 20 мкг дозада 2 таблеткадан 21-30 күн колдонуу кан-
дагы холестериндин жана анын прекурсорлорунун деңгээлинин олуттуу төмөндөшүнө алып келери аныкталды,
бул «Селекордун» антиатерогендик таасирин көрсөтүп турат жана мүмкүндүк берет. атеросклероз менен ооруган
бейтаптарды алдын алуу жана дарылоо үчүн кошумча каражат катары сунуш кылабыз.

Кант диабетинин таралышы азыр инфекциялык эмес эпидемия мүнөзүнө ээ болуп, катастрофалык деңгээлге жетти. Оорулууларга сапаттуу медициналык жардам көрсөтүү, анын жеткиликтүүлүгүн жогорулатуу,
дары-дармек менен камсыз кылуу, илимий максаттар кант диабетинин пидемиологиясын билүүнү талап кылат. Изилдөөнүн максаты - Кыргызстанда кант диабетинин эпидемиологиялык мүнөздөмөсүнө анализ жүргүзүү (таралуусу, татаалдашы)
Материалдар жана ыкмалар. Изилдөөнүн объектиси: кант диабети реестринин маалымат базасы Натыйжалар жана талкуулар. Кыргызстанда кант диабетини менен ооруган жана диспансердик каттоодо тургандардын жалпы саны реестр боюнча 2021-жылдын 1-мартына карата 74,801 миң адамды (Кыргыз Республикасынын калкынын 1,12%) түздү, анын ичинен: кант диабетинин 1тиби - (2975). ), : кант диабетинин 2тиби -71 83 миң. Кант диабетинин таралышынын динамикасы 938,0 → 1117,8/100 миңди түздү. Кант диабетинин 1 жана 2тибинин өрчүп кетишинин жыштыгы: нейропатия 59,5% жана 50,8%, нефропатия 21,5% жана 7,4% ,ретинопатия 38% жана 24% тииштуу. Жыйынтыгы. Жүргүзүлгөн талдоо диабеттик жардамдын сапатын жана анын өнүгүү келечегин баалоо үчүн реестр аркылуу кант диабети менен ооруган бейтаптар боюнча эпидемиологиялык мүнөздөмөлөрдү жана клиникалык маалыматтарга мониторинг жүргүзүүнүн маанилүүлүгүн көрсөтөт.

КМШга мүчө-мамлекеттердин 2020-жылга чейинки мезгилге Инновациялык кызматташтыктын мамлекеттер аралык программасынын Е гепатитин серодиагностикалоо үчүн тесттик системаларды түзүү боюнча инновациялык пилоттук долбоорду ишке ашыруунун жыйынтыктары сунушталды. Долбоор И.И. Мечников атындагы Федералдык мамлекеттик бюджеттик мекемеси жана Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо Министрлигинин коомдук саламаттыкты сактоо улуттук институту, Беларусь Республикасынын медициналык жана ветеринария илим-изилдөө профилиндеги илимий-изилдөө мекемелери менен ишке ашырылып жатат.
Изилдөөнүн жыйынтыгында КМШ өлкөлөрүндө басымдуулук кылган 1 жана 3 ВГЕ генотиптеринин, ВГЕге IgG антителолорун санын, ВГЕге IgG антителолорунун активдүүлүгүн, ВГЕге суммардык антителосун, ВГЕге IgM антителолорун, ВГЕнин антигенине детекциясын аныкташ үчүн рекомбинанттуу антигендери иштелип чыккан жана ошондой эле сызыктуу иммундук анализди колдонуу менен ВГЕге антителолорду аныктоо үчүн ырастоочу тест системасы, ВГЕге антителолорду аныктоо үчүн иммунохроматографиялык экспресс-тест жана ПТРдин жардамы менен кан сары суусунда жана кан плазмасында ВГЕге РНКсын аныктоо үчүн жогорку тактыктагы тест системасы иштелип чыкты.
Россия, Кыргызстан жана Беларусия өлкөлөрүндө жүргүзүлгөн серо-эпидемиологиялык жана молекулярдык эпидемиологиялык изилдөөлөрдүн натыйжалары үч өлкөдө тең курч гепатит менен ооругандардын структурасында тастыктоодон жана каттоодон качкан гепатиттин үлүшүнүн ырааттуу көбөйгөнүн көрсөттү.

ЕАЭБ мамлекеттеринин калкынын санитардык-эпидемиологиялык бейпилдигин жана биологиялык коопсуздугун камсыз кылуу боюнча мамлекеттик органдардын өз ара аракеттенүүсүн координациялоо максатында мамлекет башчылары Биримдиктин туруктуу көмөкчү органын – «Ыйгарым укуктуу мамлекеттик орган-
дардын жетекчилеринин кеңешин» түзүү чечимине келишти. Мүчө мамлекеттердин калкынын санитардык-эпидемиологиялык бейпилдиги чөйрөсүндөгү органдар». Анын курамына Биримдике мүчө мамлекеттердин калктын санитардык-эпидемиологиялык бейпилдиги чөйрө сүндөгү ыйгарым укуктуу органдарынын жетекчилери (башкы мамлекеттик санитардык врачтар) жана ЕЭК өкүлдөрү кирди. Жетекчилердин Кеңеши мүчө мамлекеттердин тажрыйбасын жана эл аралык тажрыйбаны талкуулоо үчүн аянтча, ошондой эле натыйжалуу ишке ашыруу механизмдерин, санитардык чараларды колдонуу боюнча макулдашылган саясатты калыптандыруу болуп калды. COVID-19 пандемиясынын учурунда бул Кеңеш COVID-19нын жайылышына каршы күрөштө жана анын кесепеттерин минималдаштырууда чындап иштеген орган экенин көрсөттү. Биримдиктин бир катар ченемдик-укуктук актылары кабыл алынган, алар чакырыктарга өз убагында чара көрүүгө мүмкүндүк берген, мүчө мамлекеттерди керектүү товарлар, анын ичинде дезинфекциялоочу каражаттар, дары-дармектер менен үзгүлтүксүз трансчегаралык камсыздоону тез арада калыбына келтирүүгө өбөлгө түзгөн, медициналык жана медициналык эмес буюмдар, ошондой эле биргелешкен изилдөөлөр SARS-CoV-2 вирусуна каршы
эмдөөдөн кийинки жана инфекциядан кийинки калктын иммунитетин баалоо жана коронавирустун штаммдарынын вариацияларын изилдөө жүргүзүлдү, киргизилген чектөөлөрдү алып салууга жана мүчө мамлекеттердин жа-
рандарынын Биримдиктин аймагы аркылуу эркин жүрүүсүн тез арада калыбына келтирүүгө ырааттуу кадам жасоого мүмкүндүк берди, биргелешкен иш-чараларды натыйжалуу ишке ашырууга жана COVID-19 коронавирустук инфекциясынын жайылышынын кесепеттерин алдын алуу жана минималдаштыруу боюнча зарыл башкаруу чечимдерин кабыл алууга көмөктөштү. Бул ишке Кыргыз Республикасынын ыйгарым укуктуу органы да жигердүү катышты, атап айтканда, «Жугуштуу оорулардын чыгышына каршы аракеттенүүнүн макулдашылган алгоритмин жөнгө салуучу санитардык-эпидемиологиялык сунуштар (2022-жылдын 5-апрелиндеги №12 Комиссиянын Коллегиясынын сунушу) даярдалды жана кабыл алынды. Жетекчилердин кеңешинин иштеши Биримдикке мүчө мамлекеттердин калкынын ден соолугуна байланыштуу жалпы көйгөйлөргө байланышкан актуалдуу маселелерди чечүү үчүн бул органдын ишинин натыйжалуулугун жана зарылчылыгын көрсөттү.

Евразиялык экономикалык биримдик уюму (ЕАЭБ) мындан 7 жыл мурун мүчө мамлекеттердин экономикасын калктын саламаттыгын сактоо тармагындагы жөнгө салуу чараларын күчөтүү, калктын санитардык-эпидемиологиялык бейпилдигин камсыз кылуу, коркунучтуу продукцияны ташып келүү жана жүгүртүү, жугуштуу жана массалык жугуштуу эмес оорулардын (уулануу) жайылуу коркунучун азайтуу максатында түзүлгөн.
Бул мүчө мамлекеттердин санитардык-эпидемиологиялык кызматтарына өздүк курамды, илимий жана илимий-изилдөө потенциалын натыйжалуу пайдаланууга, калктын саламаттыгын сактоого жана мамлекеттик маанилүү милдеттердин бирин - мүчө мамлекеттердин калкынын санитардык-эпидемиологиялык бейпилдигин камсыздо-
ону чечүүгө мүмкүндүк берди. Евразия экономикалык комиссиясы (ЕАЭБдин туруктуу иштеген улуттар аралык жөнгө салуучу органы) жана мүчө мамлекеттердин ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдары (калктын санитардык-эпидемиологиялык бейпилдиги) тарабынан интеграциялык процесстердин жана мыйзамдык базанын алкагында 7 жыл ичинде аткарылган иштер. ченемдик актылардын негизинде кабыл алынган санитардык чаралар чөйрөсү күн сайын санитардык иш-чаралар чөйрөсүндө натыйжалуу контролду жана коопсуздуктун тиешелүү деңгээлин камсыз кылууга мүмкүндүк берет. Ошондой эле мүчө мамлекеттердин ыйгарым укуктуу органдарынын ортосунда аныкталган
кооптуу продуктулар боюнча ыкчам маалымат алмашууну камсыз кылуу, СФС чараларын колдонууну эске алуу менен товарларды алып өтүүдөгү тоскоолдуктарды жоюуга көмөктөшөт, жоопкерчиликти аныктоонун жалпы принциптерин жана санитардык чаралар чөйрөсүндөгү актыларды бузгандыгы үчүн жоопкерчиликти аныктоо боюнча мамилелерин белгилейт. Жүргүзүлүп жаткан иштер илимий изилдөөлөрдүн негизинде, анын ичинде адамдын организмине экологиялык факторлордун зыяндуу таасиринин тобокелдигин талдоо, ошондой эле адамдын ден соолугу үчүн продукциянын коопсуздугун камсыз кылуу жаатында тобокелдикке негизделген көзөмөл моделин ишке ашыруунун негизинде
продукциянын коопсуздугунун санитардык-эпидемиологиялык жана гигиеналык талаптарын актуалдаштырууга алып келет. ЕЭКте методологиялык документтерди, сунуштарды кабыл алуу Дүйнөлүк соода уюмунун (ДСУ) келишимдеринде жана Codex Alimentarius Кодекстин стандарттарында белгиленген принциптерди эске алуу менен илимий изилдөөлөрдүн (ИИЖ) жыйынтыктарынын негизинде жүзөгө ашырылат. Мунун баары жана ЕАЭБ алкагында санитардык чаралар чөйрөсүндөгү интеграциялык процесстерди андан ары өнүктүрүү Кыргыз Республикасына СФС чараларын колдонуу жана ар бир адамдын жана бүткүл коомдун ден соолугун жана өмүрүн сактоо жаатында алдыңкы катарда болууга мүмкүндүк берет.

Киришүү. Отонтогендик жаратылыштагы ириң-сезгенүү флегмоналар бет-жаак хирургиясында көбүнчө
кездешүүчү поталогиялык оорулары болуп эсептелинет. Буга этиологиялык себепкер катары болуп, анаэробдук
жана факультативдик анаэробдук бактериялар. Бактериологиялык ыкмасы менен көбүнчө бөлүнүп алынбайт.
Ошондуктан альтернативдик дарты аныктоо ыкмалары колдонуу зарыл.
Изилдөөнүн максаты- дартты аныктоону өркүндөтүү үчүн бет-жак потологиясында одонтогендик мүнөздөгү
ириңдүү флегмоналардын, анаэробдук микрофлоранын сапатык жана сандык курамын изилдөө.
Материалдар жана ыкмалар. Биз ар кандай оорчулуктагы ириңдүү отонтогендик флегмоналары бар 36 адамды
Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо жана сациалдык өнүгүү министрлигинин Улуттук госпи талы
нын бет-жаак хирургиясы бөлүмүнүн бейтаптары болду. Изилдөөнүн материалы катары жаралардын ириңдери,
тиштин орду жок болгондугунун натыйжасында келип чыккан жана тамыр каналдарынын, тиш бляшкасынын
жана бүлө суюктуктары. Көрсөтмөгө ылайык, «ДЕНТОСКРИН» комплектинин (НПФ «Литех», Россия)
жардамы менен “ДНК-экспресс” тесттерин аныктоо жолу менен микробдук ДНКны ПЧР ыкмасы менен бөлүп
алуу үчүн колдонулган. Р. endodontalis, P. gingivalis, T. forsythia, P. intermedia, F. nucleatum микробдору анык-
талды. Патогендин концетрациясы бир өлчөмдө (копий/мл) өлчөнгөн.
Жыйынтыктар. F. nucleatum анаэробдордун эң көп кездешүүчү өкүлү болгон дагы 70% үлгүсүндө кездешкен.
Ал эми 67% учурларда P. Gingivalis и T. Forsythia биргелешкен учурлары болгон. Ошондой эле 30% 4 патоген
бир үлгүдө бөлүнүп алынган. Р. endodontalis, P. intermedia микробдору курамы жактан маанилүү концентрация
деңгээлинде болгон.
Тыянактар. Микроорганизмдердин саны айрыкча, өстүрүүнүн анаэробдук түрү менен, патогендүүлүктүн
көптөгөн факторлорунун эске алуу менен, микробдордун өз ара таасири жана патологиялык процесстин
өнүгүшүндөгү ар биринин ролу жөнүндө көбүрөөк маалымат берет.

Корутунду. Жаактагы радикулярдык киста сыяктуу жаак-беттеги жугуштуу- сезгенген оорунун полимикробдук этиологиясы бар. Сөөк кемтиги аймагындагы микробдук флоранын сапаттык курамын жана анын
антибактериалык препараттарга генетикалык туруктуулугун аныктоо бейтапты дарылоонун тактикасын
тандоодо маанилүү болот.
Изилдөөнүн максаты радикулярдуу кистасы бар бейтаптардын ар кандай антибактериалдык препараттарга козгогучтардын генетикалык туруктуулугун баало менен микробдук флоранын сапаттык жана сандык курамын аныктоо.
Материалдар жана изилдөө усулдары: биздин көзөмөлүбүздө экинчи ирет цистэктомия жасалган жаактын радикулярдуу кисталары менен ооруган 40 бейтап болгон. Операция учурунда жана операциядан
кийинки мезгилде сөөк кемтиги болгон жердеги микробдук флоранын курамы жөнүндө маалыматтарды
алуу максатында кошумча молекулярдык биологиялык изилдөөлөр жүргүзүлдү.
Жыйынтыгы. Молекулярдык биологиялык изилдөөнүн натыйжалары боюнча, ооз көңдөйүнүн анаэробдук микрофлорасы аныкталды, ал периодонтапатогендик жана турукташтыруучу микроорганизмдердин
эки негизги тобун камтыган. Козгогучтардын генетикалык туруктуулугунун болушуна ПТР
изилдөөлөрүнүн натыйжалары төмөнкүлөрдү көрсөттү. Бардык үлгүлөрдө (n = 40) микроорганизмдердин
β-лактамдарга жана тетрациклиндерге туруктуулугу аныкталды. Макролиддерге жана фторхинолондорго
туруктуулук 50% (n = 20) үлгүлөрүндө аныкталган. Метронидазолго туруктуулук бир дагы үлгүдө аныкталган эмес.
Кортунду: изилдөө кистанын көңдөйүндө 3 же андан ашык пеирдонталдык козгогучтардын 103 ГЕ / мл
жана андан жогору концентрацияда экендигин аныктоого мүмкүндүк берди, бул ушул микроорганизмдердин бирикмесин жана алардын оорунун башталышындагы басымдуу ролун көрсөтөт.

Киришуу. Жайылма склероз менен ооруган бейтаптардын катаалдыгы карынча жана субарахноидалдык мей-
киндигин азайтууга жана онуктурууго корсоткон жалпы мээнин иштеши менен байланыштуу.
Изилдоонүн максаты оорунун түрүно, мезгилине жана инвалидизация даражасына жараша бир нече жактуу
склероз менен ооруган морфометрик параметрлерге баа беруу.
Материалдар жана изилдөөнүн ыкмалары: жайылма склероз менен ооруган 25 пациентке МРТ-морфомет-
риялык изилдөө жөргүзүлгөн.
Натыйжалары. Жайылма склероз оорусунда откорүлгон МРТ-морфометрдик изилдоо, клиника-неврологиялык
озгочолүкторүно жараша мээнин атрофиясына баа берүүго жардам берди.
Жыйынтыгы. Мээнин атрофиясына баа берүүдо сызыктуу олчоо ыкмаларын колдонуу ынгайлуу жана атайын
аппараттык, программалык камсыздоо жана окутууну муктаж кылбайт.

Ар кандай жерде жайгашкан ири ириң-некротикалык жараларды дарылоонун актуалдуу маселелеринин бири
- операциядан кийин толук айыкканга чейин дарылоо. Хирургиялык ыкмалар менен катар, комплекстүү мамиленин өзөгүндө, жаракат алуу процессинин алгачкы фазасын жана жаракаттын жүрүшүнүн өзгөчөлүктөрүн
эске алуу менен, жаракат алуу процессине дифференциалдуу таасири бар каражаттарды пайдалануу жаракатты жеринде дарылоодо дагы колдонулат.
Операциядан кийинки мезгилдеги жаракаттын жетишсиз көзөмөлдөнүшү хирургиялык дарылоонун канааттандырарлык эмес натыйжаларын жаратышы мүмкүн, бул жаракат алуу процессинин I-фазасында өзгөчө мааниге ээ. Протеолитикалык ферменттер сезгенүү фазасында жараларды тазалоо үчүн артыкчылыктуу орунда
турат.
Макалада, хирургиялык бейтаптарга жаракат алуу процессинин I-фазасында "Энзилит" протеолитикалык
ферменттерди колдонуунун салыштырмалуу натыйжалуулугу келтирилген. Ар кандай жерде жайгашкан ириңнекротикалык жаралары бар бейтаптарда "Энзилит" протеолитикалык ферменттер комплексин колдонуу дарылоонун натыйжаларын 6,1% га жакшыртаары жана хирургиялык кийлигишүүнүн кайталанышын 19,6% га
төмөндөшү көрсөтүлгөн.

Азыркы учурда, психологиялык адистиктер арасында көптөгөн чакан адистиктерди айырмалоого мүмкүндүк берген психология илиминин көптөгөн багыттары сунушталат, бирок бул психологиялык экспертиза үчүн адистикти тандоодо кыйынчылыктарды жаратат. Авторлор клиникалык психологдун
билиминин ролун аныктап, жарандык процессте экспертиза жүргүзүүдө клиникалык психологиянын бир
катар артыкчылыктарын келтиришкен.

Киришүү. Жатын моюнчасынын рагы онкогинекологияда көп кездешүүчү ооруулардан болуп, заладуу шишиктерден болгон аялдар арасындагы өлүмдүн себептеринде биринчи орунду ээлеп турат. Изилдөөнүн максаты – Бул системалык серептин максаты болуп жатын моюнчасына багытталган жаңы изилдөөлөрдүн толуктугуна баа берүү жана коомдук саламаттык сактоого жана илимий жетишкендиктердин манилүүлүгүн, деталдык улантып изилдөөнү талап кылган багыттарды бөлүү. Материалдар жана ыкмалар. Бул сереп аркылуу жатын моюнчасын аныктоо жана дарылоо боюнча заманбап адабиятттын маалыматтары келтирилген. Ооруунун алдын алуу ыкмалары тууралуу маалыматтар дарт аныктоонун жана дарылоонун негизги учурларын жыйынтыктоо менен берилген. Натыйжалар. Келтирилген сунуштамалар адис онкогинекологдорго жатын моюнчасынын рагы бар бейтаптарды алып барууда индивидуалдык тактиканы иштеп чыгарууга жана бейтаптардын жашоо сапатын жакшыртууга жардам берет. Жыйынтыгы. Фондук жана рак алдындагы оорулары бар бейтаптардагы диагностикалык жана дарылоо иш-чараларын пландаштыруу актуалдуу маселе болуп, аны чечүү менен жатын моюнчасынын рагынын алдын алуу эффективдүүлүгү жогорулайт.

Макалада, кесарево операциясынан кийинки жатынында тырыгы бар аялдарда кош бойлуулуктун татаалдыгын аныктоо максатында жүргүзүлгөн изилдөөнүн натыйжалары келтирилген: бул акушердик операция, сөзсүз, кийинки кош бойлуулук үчүн терс кесепеттерин бербей койбойт. Аныкталган
плацентардык бузулуш анын дисфункциясынын маркери катары плацентанын өсүш факторлорун аныктоонун маанилүүлүгүн белгилейт

Кургак учук оорусунда жаш балдар өзгөчө коркунучтуу тайпаны түзөт. Жаш балдарда кургак учук,
өспүрүмдөргө караганда бир кыйла оор өтөт жана инфекциянын кескин жайылышы менен мүнөздөлөт.
Эмделбеген балдарда, көбүнчө кургак учуктун кеӊири тараган түрү кездешет. БЦЖ эмдөөсү, жаш балдарды
өпкөнүн курч кармаган милиардык кургак учугунан жана менингоэнцефалиттен коргойт. Кургак учук оорусун
эрте аныктоо боюнча медициналык кызматкерлердин сергектигинин жоктугу, жетишсиз билими, оорунун кеч
аныкталышына жана балдардын майып болушуна алып келүүдө. Тыгыз үй-бүлөлүк байланышта болгон жаш
балдардын кеч дарт аныктоосунун кесепетинен, оор, таралган кургак учуктун эки клиникалык мисал келтирилген,
алардын бири өлүмгө дуушар болгон.
Изилдөөнүн максаты. Тыгыз үй-бүлөлүк байланышта болгон, эмделбеген жаш балдардын кургак учук дартын
кеч аныктоосунун кесепеттерин изилдөө.
Материалдар жана ыкмалар. Балдардын клиникалык мисалдары: кыз бала П.Н. 1 жаш 6 ай «Өпкөнүн курч кар-
маган милиардык кургак учугу. ММ-. Кургак учуктун менингоэнцефалити. Баш мээ комасы» жана эркек бала
Р.А., 2 жаш 9 ай «Өпкөнүн курч кармаган милиардык кургак учугу. ММ-. Пре ШЛУ байланыш аркылуу. Кургак
учук менингоэнцефалити. Баш мээ комасы» дарт аты коюлган.
Изилдөөнүн натыйжалары. Тыгыз үй-бүлөлүк байланышта болгон, эмделбеген жаш балдарда, кургак учук кеч
аныкталгандыктан, анын таралган түрлөрү өнүккөн.
Жыйынтыгы. Дарыгерлердин ооруну эрте аныктоо боюнча сергектигинин жоктугу, жетишсиз билими, эмделбе-
ген жаш балдардын арасында кеч дартты аныктоого жана кургак учуктун кеӊири тараган түрүнө алып келет.

Иш 2018-2019-жылдар аралыгында Бишкек шаарындагы шаардык балдар клиникалык ооруканасынан жана тез
жардам бөлүмүнөн жаңы төрөлгөн ымыркайларга жана 3 айга чейинки балдарга цитомегаловирус инфекция-
сынын жайылышын ИФА колдонуу менен изилдөөгө арналган. ЦМВ оорусун диагностикасын атайын IgG клас-
старын кандын суюк бөлугунөн антителолорду аныктоодо иммуноферментный анализ (ИФА) ыкмасы менен
жүргүзүлдү. Иммуноферменттик анализ (ИФА) негизделген иммундук реакциясы антиген менен антитело. Се-
родиагностикада аныкталучу өзгөчө зат болуп спецификалык иммуноглобулин (Ig) эсептелет. Цитомегаловиру-
стук ооруну аныктоодо, эреже боюнча, көрсөтмө кагазын колдонушат. ИФА ыкмасы менен изилдөө үчүн венадан
ач карын алынган кан колдонулат. ИФАнын артыкчылыгына эн жогорку сезгичтиги, өзгөчөлүгү, кайталанышы,
бир түрдүүлүгү жана көпчүлүктү текшерүөгө ылайыктуулугу кирет. Текшерилген балдардын курактык курамын
2018-2019 жылдары 407 жаңы төрөлгөн ымыркайлар жана 3 айга чейинки балдар түзүшкөн, алардын 163 (40,1%)
кыздар жана 244 эркек балдар (59,9%). Цитомегаловируска IgG текшерилген 407 балдардын ичинен 87(46,0%)
жогорку титрдеги (1:400 и 1:800) антителалар, орто титрдеги антителалар 1:200 – 124 (30,5%) балдарда жана
күмөндүү натыйжа 1:100 – 64 (15,6%), серонегативдүү балдарда бардыгы 32 (7,9%) аныкталган.

Орфан оорулардын көйгөйү ар дайым практиктер арасында чоң кызыгууну туудурган, анткени сейрек
кездешсе да, алар белгилүү бир бейтап жана анын бүт үй-бүлөсү үчүн чоң мааниге ээ. Бул макалада клиникалык
формалардын кыскача сүрөттөлүшү берилген жана 3 жаштагы баланын жүлүн жана булчуңдарынын атрофия-
сынын (СМА) II типтеги клиникалык учуру келтирилген. Балада СМА 13 айлык кезинде байкалды. Бул патоло-
гиянын диагнозун коюу молекулярдык генетикалык методдорду колдонуу менен өз убагында диагноз коюу үчүн
невропатологдордун, ортопеддердин жана генетиктердин биргелешкен аракеттерин талап кылат. Кичинекей бей-
тапта омуртка булчуңдарынын атрофиясынын диагнозу булчуңдардын прогрессивдүү алсыздыгынын клиникалык
синдромунун негизинде аныкталган жана лабораториялык жана инструменталдык ыкмалар менен тастыкталган.
Атап айтканда: ДНК изилдөөсү жүргүзүлдү, анын натыйжасында SMN генинин 7-8 экзондорунун делециясы го-
мозиготалуу абалда катталган. Электроневромиографияда (ЭНМГ) СМАга мүнөздүү болгон жүлүндүн кыймыл-
даткыч нейрондорунун жалпыланган жабыркашы аныкталган. Мээнин жана жүлүндүн МРТ, креатинфосфокиназа
жана креатинин үчүн кан анализи эч кандай аномалияларды көрсөткөн эмес.
Клиникалык, лабораториялык жана инструменталдык маалыматтарды эске алуу менен диагноз коюлган: G 12.
Тукум куучулук нерв-булчуң оорусу. Жүлүн жана булчуңдарынын атрофиясы, 2-тип. Перифериялык тетрапарез.
Жүлүн жана булчуңдарынын атрофиясы, мурда айтылгандай, сейрек кездешүүчү оору жана ар бир текшерилген
учур жакшы сүрөттөлүп, документтештирилиши керек.
Катуу булчуң гипотензия синдрому жана булчуңдардын алсыздыгы менен ооруган бейтаптар башка мүмкүн бол-
гон генетикалык патологияларды жокко чыгаруу үчүн дароо генетикке текшерүүгө жөнөтүлүшү керек.
СМА диагнозу баланын ата-энеси үчүн ар дайым трагедия болуп эсептелет, анткени азыркы учурда бул ооруну
дарылоосу жок. Дарылоо СМАнын жана симптомдордун түрүнө жараша болот. Кичинекей бейтап узак мөөнөттүү
байкоо жүргүзүү үчүн каттоого алынган, кыймыл-аракет жана таяныч-кыймыл аппаратынын бузулушун коррек-
циялоо, ошондой эле экинчилик оорчулуктарды алдын алуу боюнча жеке программа иштелип чыккан.

Жүрөк-өпкө реанимациясын жүргүзүү курсак органдарынын жаракаттарын өнүктүрүү
мүмкүнчүлүгүн камтыйт. Курсак ичиндеги жаракаттар сейрек кездешет жана патологиялык жана анатомиялык
изилдөөлөр боюнча 2,5% га жетет. Зарыл болгон учурда интенсивдүү терапиянын дарыгерлери, алардын эрте
диагностикасы жана оптималдуу дарылоо тактикасын тандоо үчүн тийиштүү чараларды көрүшү керек.
Изилдөөнүн максаты. Жүрөк-өпкө реанимациясынан кийин курсак органдарынын жарааттарын аныктоо жана
дарылоо ыкмаларын, өнүгүү механизмдерин аныктоо боюнча адабияттык маалыматтарды карап чыгуу. Матери-
алдар жана методдор: Илимий басылмаларды издөө үчүн биз PubMed маалымат базасын, Google Scholar издөө
системасын, ошондой эле 1960-жылдан 2021-жылга чейинки мезгилдеги шилтемелердин маалымдама тизмелерин
төмөнкү терминдерде колдондук: “боордун жарылышы”, “көк боордун жарылышы” , "ашказан жарылышы",
"жүрөк-өпкө реанимациясы". Алынган жыйынтыктар жана талкуулар. Жүрөк-өпкө реанимациясын жүргүзүү
ар кандай татаалдыктар менен коштолушу мүмкүн. Реанимациядан кийин тез-тез травматикалык жаракат алганы
тууралуу көптөгөн маалыматтар бар. Ошол эле учурда, бул жаракаттарды аныктоо сейрек кездешүүчү жыштыктан
улам жүрөк-өпкө реанимациясынын натыйжасында ич көңдөйүнүн органдарынын жаракаттары жөнүндө адаби-
яттарда аз маалыматтар бар, алар кеч диагноз коюлганда өлүмгө алып баруучу кесепеттерге алып келиши мүмкүн.
Жыйынтыгы.Реанимациядан кийин ичтин органдарына зыян келтирүү мүмкүндүгүн билүү керек. Бул кыйын-
чылыктарды эрте аныктоо жана өз убагында дарылоо жашоонун өсүшүнө өбөлгө түзөт.

Кургак учук менингити өпкөдөн тышкаркы кургак учуктун эң оор формаларынын бирине кирет. Ал
көп учурда оорулуулардын майып болушуна жана өлүмүнө алып келет. Кыргыз Республикасынын Саламаттык
сактоо министрлигине караштуу Улуттук фтизиатрия борборунун адистештирилген бөлүмүндө жаткан 95 бей-
таптын оорусунун тарыхы иш жүзүндө ретроспективдүү түрдө изилденген. Кургак учук менингити менен ооруган
бейтаптардын медициналык-социалдык мүнөздөмөлөрү, клиникалык жана лаборатордук изилдөө ыкмаларынын
көрсөткүчтөрү жана комплекстүү дарылоонун эффективдүүлүгү изилденген. Дээрлик бардык бейтаптарда мээнин
затынын бузулушунун белгилери (менингоэнцефалит) аныкталган, бул кургак учуктун кеч диагностикаланган-
дыгын көрсөтүп турат.
Кургак учуктун козгогучтарын жүлүндүн суюктугунан аныктодогу эң сезгич ыкма - молекулярдык-генетикалык
ыкмасы (GenXpert MTB/RIF) болуп чыкты. Кургак учук менингитинен болгон өлүмдүн жогорку көрсөткүчү бел-
гиленген (55,8%). Оорунун кеч аныкталышы, кургак учук процессинин жалпыланган формалары жана бейтап-
тардын кошумча оор дарттары орулуулардын өлүмүнүн негизги себептери болуп табылган.

Бул илимий макалада 9 жаштагы балада зооантропоноздук трихофитиянын инфильтративдикириңдүү формасынын клиникалык учуру сүрөттөлөт.
Киришүү. Трихофития – баштын терисине, денеге жана тырмактарга таасир этүүчү тери оорусу. Инфильтрациялык форма трихофитиянын эң оор клиникалык варианттарынын бири болуп саналат, ал теринин сезгенүү
өзгөрүүлөрүнүн жана ириңдеринин болушу менен мүнөздөлөт.
Изилдөөнүн максаты. Бул макалада баштын терисинин инфильтративдик-ириңдүү трихофитиясынын белгилери
байкалган 9 жаштагы баланын окуясы баяндалган.
Материалдар жана ыкмалар. Оорунун диагнозу клиникалык жыйынтыктарга жана микологиялык
изилдөөлөрдүн жыйынтыгына негизделген. Культуралдык изилдөө тери үлгүлөрүндө Trichophyton verrucosum
грибоктун бар экендигин көрсөттү. Дарылоо 8 жума бою антимикотикалык дарылар менен жүргүзүлдү. Мындан
тышкары, оорунун жайылышын алдын алуу боюнча чаралар көрүлдү, анын ичинде жеке гигиена, тазалоочу
буюмдарды дезинфекциялоо, кийим-кече жана шейшептерди кылдаттык менен тазалоо.
Натыйжалар. Баштын терисиндеги тыртык атрофиянын очогу түрүндө туруктуу косметикалык дефектке алып
келүүчү, өнүккөн таралган ириңдөө процесстеринин өнүгүшүн алдын алуу максатында бул микотикалык инфекцияны өз убагында диагностикалоонун маанилүүлүгү көрсөтүлдү.
Жыйынтыгы. Флуконазол менен дарылоону жана калий перманганаты, гипертоникалык натрий хлоридинин
эритмеси жана 20% ихтиол майы менен нымдоочу жергиликтүү терапияны жүргүзүүдөн жакшы натыйжа
алынды.

Максаты. Интактуу келемиштердин эркектик репродуктивдүү системасынын ткандарында кычкылтекти керектөө процесстеринин абалын изилдөө. Ыкмасы. Интактуу келемиштердин урук бездеринде t 25 Cº температурада Хэнкс чөйрөсүндө Кларк электродунун жардамы менен полярографиялык ыкма менен кычкылтекти керектөө параметрлери эндогендик, экзогендик субстраттарда жана 2,4-ДНПнын катышуусунда изилденген. Жыйынтыктар. Эндогендик субстраттарда кычкылтекти керектөөнүн көрсөткүчү (Vend) 3,71±0,09 нМ O2/мин мг белокту түздү, ал эми экзогендик субстраттардын катышуусунда сукцинат (Vac индикатору) 103% жана (Vglu көрсөткүчү) - 53% га көбөйдү. глутамат жана урук бездери ингибиторлор натрий амиталына жана натрий малонатына туруктуу экени далилденген. Корутунду. Урук бездеринин ткандарынын препараттары эндогендик субстраттарда (Vend) да, экзогендик кычкылдануу субстраттары - сукцинат (Vac) жана глутамат болгондо да кычкылтектин жогорку керектөөсүнө ээ, бул урук безинин иштешин, сперматозоиддердин кыймылдуулугун жана эркектин тукумдуулугун сактоо үчүн чоң мааниге ээ.

Киришүү. Илимий эмгекте КР Саламаттыкты сактоо министрлигинин Улуттук госпиталынын Рес-
публикалык илимий урология борборуна урук безинин коштондусунун ыйлаакчасы оорусу менен кайрылган
116 бейтап текшерилген. Текшерүү мезгили 2017-2021-жылдары.
Изилдөөнүн максаты. Урук безинин коштондусунун ыйлаакчасы менен ооруган бейтаптардын, ацеклофенактын
шишик некрозунун альфа факторуна, интерлейкин 6 жана интерлейкин 4 деңгээлине тийгизген таасирин баалоо.
Материалдар жана ыкмалар. Диагноз үчүн анамнестикалык маалыматтарды чогултуу урук безинин коштонду-
сунун ыйлаакчасы оорулары менен ооруган бейтаптар үчүн колдонулган. Баардык эркектер УЗИден текшерилген.
УЗИ изилдөө WED 9608 аппараты менен жогорку жыштыктагы зонд жана доплерографиясы менен жүргүзүлгөн.
Кандан жана ыйлаакча суюктугунда интерлейкин - 6, интерлейкин - 4 жана шишик некрозунун альфа фактору
моно- жана поликлоналдык антителолорду колдонуу менен ферменттик иммуносорбенттик анализдин "сэндвич"
версиясында тастыкталган. Суюктук ыйлаакчадан хирургиялык кесүү учурунда алынган, моно жана поликло-
налдык антителолорду колдонуу менен иммунометриялык анализден өткөн. Эки топтогу баардык 116 бейтапты
сперматоцеле жана эпидидимоцеле менен бирге текшергенде, сезгенүүгө жана сезгенүүгө каршы цитокиндердин
деңгээли жогорулаган: шишик некрозунун альфа фактору, интерлейкин-4 жана интерлейкин 6.
Изилдөөнүн натыйжалары. Жүргүзүлгɵн илимий иште, ацеклофенак менен тийиштүү дарылоодон кийин цито-
киндердин денгээлинин тɵмɵндɵшү байкалат, тагыраак айтканда шишик шишик некрозунун альфа фактору, ин-
терлейкин 4 жана интерлейкин 6. Жыйынтыгы. Ошентип, изилдөөнүн жыйынтыгы көрсөткөндөй, ацеклофенак
менен консервативдик дарылоонун бул ыкмасы өтө натыйжалуу, бул оорунун жыйынтыгына жана пациенттин
жашоо сапатына оң таасирин тийгизет.

Эмгектин максаты. Менингиомалардын клиникалык мүнөздөмөлөрү, алардын арасында рецидив,
баш-сөөктүн эрозиясы, корреляция боло турган анык генетикалык маркерлер барбы же жок экендиги тууралуу
суроону чечүү.
Материалдар жана ыкмалар. Бул изилдөөдө менингиомалары бар отуз сегиз бейтап тандалып алынган. Операция
учурунда гистопатологиялык, цитогенетикалык жана молекулярдык анализдери үчүн кан менен шишиктин
үлгүлөрү алынган. Хромосомдордогу 1p и 22q гетерозиготтуулукту жоготуу (LOH) изилденген, ал эми 22q12.2
хромосомунун NF2 гени оорулуу мутациялар бар экендигине текшерилген.
Алынган натыйжалар. Көп усчурда менингиомалардын жайнашуусу конвекситалдык (25%) жана парасагиттал-
дык (21%) болгон. Гистология натыйжалары көрөткөндөй, 86,8% бейтапта I даражадагы шишиктер аныкталган,
ал эми калгандарда - II даражадагы шишиктер. Патогендик R341X нонсенс-мутациясы NF2 генинде бир гана
бейтапта аныкталды. Ар бир 1p и 22q хромосомундагы LOH 44,7% бейтапта байкалган. Шишик мүнөздөмөсү
менен эркек жынысы ортосунда(значение p = 0,0059), жана 22q LOH (значение p = 0,0425) маанилүү ассоциа-
циялар табылды. Биздин эсептөөлөр боюнча, LOH 22q шишиктин өсүү мүмкүнчүлүгүн төрт эсе жогорулатат, ал
көп шишик, рецидив жана баш-сөөк эрозиясынан билинет (OR = 4,8; 95% CI: 1,2–23,4). Жыныска тууралоо бул
эффектини күчөттү (OR = 6,1; 95% ДИ: 1,1–48,7).
Жыйынтыгы. Алынган натыйжалар көрөткөндөй, эркек бейтаптарда жана 22q LOH менингиомалары бар бей-
таптарда жогорку божомол боюнча көп шишик, рецидив жана баш-сөөк эрозиясы менен коштолгон шишиктер
өсүүсү күтүлөт. Биз бул бейтаптардын тобуна өзгөчө көңүл бурууну сунуштайбыз. Адъюванттык нур терапия-
сынын бул сценарийдеги пайдасын тактоо үчүн изилдөөлөр улантылуу керек.

Иондошуу потенциалдары - тышкы жана ички орбиталдардан электронду чыгаруу энергиясын жана жалпы молекулалык системанын туруктуулугун мүнөздөгөн заттардын мүнөздөмөсү. Иондошуу потенциалдарынын негизинде заттын түзүлүшү, иондошуу учурунда пайда болуучу жана атомдордун (осцилляторлордун) дүүлүктүрүүчү энергиясынан көз каранды болгон анын мүмкүн болгон кайра түзүлүшү изилденет (осцилляторлор). Иондордун, радикалдардын, ион-радикалдардын, кластерлердин жана башка кошулмалардын пайда болушуна алып келүүчү кайра түзүлүүлөр ушундай. Ошондой эле иондоштуруу потенциалдары молекулалардын туруктуулугун, алардын кычкылдануу-калыбына келтирүү жана фотохимиялык жөндөмдүүлүгүн, биологиялык активдүүлүгүн аныктайт. Ошентип, атомдордун жана алардын кошулмаларынын биологиялык активдүүлүгү (уулуулугу) алардын валенттүүлүгү менен корреляцияланат. Адамдардын жана калктын ооруларын аныктоочу уулуу кошулмалардын таралышы жана алардын тышкы чөйрөдө туруктуулугу да маанилүү, мисалы микроэлементтер жана башкалар. Ошондой эле иондошуу потенциалын билүү, берилген биологиялык активдүүлүгү жана башка параметрлери менен болгон заттарды синтездөөгө мүмкүндүк берет. Иондошуу потенциалдары кванттык-химиялык ыкмалар, ошондой эле молекулярдык спектроскопиянын маалыматтары боюнча эсептелинет. Иондошуу потенциалдарынын жүрүшүнүн мыйзам ченемдүүлүгү жалпы химия курстарында жана «Заттын түзүлүшү» бөлүмүндө изилденет. Алар ошондой эле сурап-билүү маалыматтарында жана ушул тема боюнча ар кандай басылмаларда чагылдырылган. Изилдөөнүн максаты - бул эмгекте кээ бир атомдордун жана молекулалардын биринчи иондошуу потенциалдарына карата эсептөөдө иондошуу потенциалын эсептөө ыкмасынын кванттык химиялык ыкмаларына караганда сандык-теориялык ыкмага негизделген жана жөнөкөй жана жеткиликтүү болгон ыкманы колдонуу мүмкүнчүлүгүн каралган. Материалдар жана ыкмалары. Иште иондошуу потенциалдарын эсептөөгө карата комбинатордук (сандык-теориялык) ыкмасы колдонулган, биздин оюбузча, бул ыкма атомдор менен молекулалардын валенттүүлүгүнүн өтө жогорку даражаларын прогноздоо үчүн шарттуу түрдө эң маанилүү маалыматты бере алат, алар боюнча адабияттарда сурап-билүу маалыматтар жок. Маалыматтык адабиятта келтирилген иондошуу потенциалы жөнүндөгү маалыматтар изилдөө жана салыштыруу материалдары болуп кызмат кылган. Натыйжалар.Кээ бир органикалык заттардын кычкылдануу-калыбына келтирүү процесстерин изилдөө үчүн сандык-теориялык ырааттуулукту колдонуунун айрым мисалдары, ошондой эле кээ бир атомдордун иондошуу потенциалдарынын (ИП) эсептелген биринчи маалыматтары келтирилген.
Жыйынтыгы. Сунушталган ыкма Мезгилдик системадагы атомдордун ИП эсептөө үчүн колдонуу мүмкүнчүлүгүн көрсөткөн, ушуну менен бирге эсептелинген жана эксперименталдык маалыматтардын айырмачылыгы 5-8% чегинде болгон.

Ишемиялык инсультту күчөтткөн факторлордуу аныктоо үчүн бүткүл мээ кан камырларынын ички диаметрине
морфометриялык изилдөө жүргүзүлдү, инсульт болгон жана болбогон “соо” тарабындагы бардык кан тамыр-
ларды 106 күчөтүлгөн инсульттан каза болгон бейтаптар текшерилди. Салыштыруу үчүн ушул эле жаштагы 63
башка кырсыктан каза болгон бейтаптардын мээ кантамырлары болду. Жыйынтыгында контролдук группага
салыштырмалуу инсульттан каза болгондордун мээ кан тамырларынын ички диаметри статистикалык так мааниде ичке болуп чыкты, айрыкча инсульт болгон тарапка салыштырмалуу болбогон “соо” тарабында көбүрөөк экени аныкталды.

Жогорку кесиптик компетенттүүлүккө ээ болгон кесиптик патологоанатомду (кесиптик медицина) даярдоодо, клиникалык жана профилактикалык медицинада көптөгөн материалдарды
өздөштүрүүгө мүмкүнчүлүк берген заманбап интерактивдүү окутуу методдору олуттуу орунду ээлейт.
Окутуунун жаңы технологияларынын негизинде, кесиптик саламаттыктын эрте бузулушун диагностикалоо жана алдын-алуу боюнча билимди жана практикалык көндүмдөрдү өздөштүрүү ыкмалары келтирилген.

Казакстан Республикасынын коомдук саламаттык сактоо системасындагы санитардык-эпидемиоло-
гиялык ийгиликти камсыз кылуудагы лабораториялык кызмат ар кандай татаал деңгээлде сапаттуу изилдөөлөрдү
жүргүзүүгө тартылган. Бул макалада санитардык-эпидемиологиялык экспертизалык уюмдарындагы лаборато-
риялык изилдөөлөрдүн сапатын камсыз кылуудагы изилдөө жыйынтыктары келтирилген. Алынган жыйынтыктар
аткарылуучу лабораториялык изилдөөлөрдүн сапатына иштин өз ара байланышындагы баардык этаптарын туура
уюштурууда гана жете тургандыгын күбөлөндүрөт.

Киришүү. Кан тамырлардын травматикалык жаракаттарында жабыркагандарга биринчи жардам көрсөтүү эң маанилүү. Адабий булактардын маалыматтары жабыр тарткандардын көбү госпиталга чейинки жардам көрсөтүү стадиясында өлөрүн көрсөтүп турат, бул болсо травма алгандан кийинки алгачкы мүнөттөрдө биринчи жардам көрсөтүүнүн эң маанилүүлүгүн белгилейт. Изилдөөнүн максаты - кан тамырлардын травматикалык жаракаттарын эрте диагностикалоо жана дарылоону уюштурууну баалоо. Материалдар жана ыкмалар. Республикада кан тамыр травмасы менен жабыркагандар. Канды токтотуу ыкмалары жана башка биринчи медициналык жардам.
Натыйжалар жана талкуулоо. Жаракат алган жерде биринчи медициналык жардамдын канааттандырарлык эмес абалы бар экени аныкталды. Бул жаракат өзүн-өзү жана өз ара жардам берүү эрежелери боюнча калктын начар билими жана көндүмдөрү менен түшүндүрүлөт. Жыйынтыктар. Бардык орто жана жогорку окуу жайларында, өндүрүштүк жана коомдук мекемелерде, ошондой
эле шаарлардын жана айылдардын турак жай кварталдарында травматикалык жаракат алганда, өзгөчө кан кеткенде биринчи жардам көрсөтүү боюнча кыска мөөнөттүү курстарды кеңири уюштуруу зарыл. Кан тамыр травмасы менен жабыркагандарды госпиталга чейинки жардам берүү этабынын каталарын талдоодо, алар заманбап диагностикалык изилдөөлөрдүн комплексин иштеп чыгуу зарыл деген жыйынтыкка келишти, алар саламаттык
сактоонун баштапкы деңгээлиндеги хирургдарга жана травматологдорго кан тамыр травмасы учурунда оптималдуу уюштуруучулук-тактикалык чечимди тандоого мүмкүндүк берет. Кан тамыр травмасы боюнча дарылоо-диагностикалык иш-чаралардын иштелип чыккан уюштуруу-тактикалык чечимдери жабыркагандарды дарылоонун натыйжаларын жакшыртуу үчүн оптималдуу шарттарды түзөт.

Кант диабетинин фонунда хирургиялык ооруларды дарылоо азыркы хирургиянын маанилүү көйгөйлөрүнүн
бири болуп саналат. Анын актуалдуулугу кант диабети менен жабыркагандардын санынын өсүшү менен,
демек, бул оору менен жабыркаган хирургиялык бейтаптардын өсүшү менен да шартталган. Абдоминалдык
хирургияда жетишилген ийгиликтерге карабай, ич көӊдөй органдарынын көптөгөн патологияларын дарылоодо сезгенүүлөрдүн, өзгөчө эртелей күчөп кеткендегисинин жыштыгы бийик деӊгээлде кала берүүдө жана
ырбап кеткендердин алдыӊкы орундарынын бирин ээлеп турат. Иштин максаты – сезгенүү ырбашынын алдын
алуунун эсебинен кант диабетинин фонунда хирургиялык ооруларды дарылоонун натыйжаларын жакшыртуу.
Байкоо алдында ич көӊдөй органдары боюнча операция жасалган, кант диабети менен жабыркаган 174 бейтап
болду. Алардын ичинен - 101и (57,1%) аялдар жана 73ү (41,9%) эркектер болду. Оорунун узактыгы 6 жылдан
15 жылга чейинкилер, бирок көпчүлүгү 3 жылдан 10 жылга чейин убакыттан бери ооруп жүргөндөр тартылды. Алдын алуу чараларынын натыйжалуулугун баалоо үчүн эки топ белгиленди, алар негизги клиникалык көрсөткүчтөр боюнча (жынысы, жаш курагы, оорусунун мезгили, кант диабетинин тиби, ич көӊдөйүнүн
патологиясынын мүнөзү) бирдей болгон, алдын алуу чараларында гана айырмаланышкан. Биринчи топто,
контролдук (71 адам) - дарылоо жана алдын алуу чаралары салттуу болду, ал эми экинчи топ, негизги (103
адам), аларга карата алдын алуунун иштелип чыккан чаралары колдонулду. Дарылоонун натыйжаларына талдоо жүргүзүү салттуу дарылоодо ырбап кетүү 26,8%ды (71 ден 19у) түзгөндүгүн, леталдуу учур 4,2 болгондугун, ал эми иштелип чыккан алдын алуу чараларын колдонгондо ырбап кетүү 9,9% ды(103 төн 10у) түзүп,
эч ким каза болбогондугун көрсөттү.

Курч деструктивдик холецистит жана аппендицит менен жабыркаган 35 бейтапта натрийдин гипохлорид
аралашмасын колдонуунун натыйжалары баяндалды. Ырбап кетүүнүн алдын алуу жана эндотоксикозду
дарылоо максатында акыректин астындагы венага күн сайын 200 мл ден натрийдин гипохлоритинин 0,06%
аралашмасы колдонулду. Бир курс дарылоого 4-5 иньекция. Натрийди гипохлоритин колдонуу натыйжасынын талдоосу канда канттын деӊгээлинин, лейкоциттердин санынын төмөндөшү жана интоксикациянын
лейкоцитардык индексинин көрсөткүчү ченемге келгендиги байкалганын көрсөттү.

Кыргыз Республикасында учурдагы COVID-19 эпидемиясынын мүнөзү жөнүндө маалымат-
тардын чектелүү болгондугуна байланыштуу, чечим кабыл алуучуларды колдоо максатында математика-
лык моделдөө ыкмасы кошумча курал катары колдонулган. Бул модель эки мамиленин потенциалдуу
таасирин баалоого жана эпидемиянын келечектеги өнүгүшүн жана саламаттык сактоо тутумунун потен-
циалына мүмкүн болуучу кесепеттерди божомолдоого мүмкүнчүлүк берди: 1) изоляциялоонун
чектөөлөрүн толугу менен алып салуу жана 2) ар кандай интенсивдүүлүктү жана узактыгы ар кандай
кийлигишүүлөрдү колдонуу менен чектөөлөрдү акырындык менен алып салуу менен көзөмөлдөнгөн ык-
маны колдонуу. Талдоо үчүн биз COVID-19 эпидемиялык моделдөө консорциуму (CoMo) тарабынан Окс-
форд университетинин Дүйнөлүк ден-соолук моделдөө тобу менен биргеликте иштелип чыккан жаш
курак структурасы бар веб-динамикалык SEIR моделин колдондук.
Бул математикалык моделдин жыйынтыктары көрсөткөндөй, кошумча кийлигишүүсүз калктын кыймы-
лын катуу чектөө режимин киргизүү натыйжалуу натыйжаларга кепилдик бербейт жана эпидемиология-
лык кырдаалды турукташтыруу боюнча тийиштүү жана кылдат ойлонулган стратегиялык чаралар менен
коштолушу керек. Байланыш издөө, тобокелге салынган калкты, анын ичинде COVID-19 пациенттерин
жана алардын контакттарын коргоо чаралары жана физикалык дистанция Кыргызстан үчүн эпидемиоло-
гиялык ийрүүнү турукташтыруу үчүн эффективдүү жооп деп эсептелет.

Бул макала эксперименталдык жаныбарлардын 30- күндүк бийик тоолуу шарттарга адаптациялануусу жана
төмөн бийиктикке реадаптация учурундагы милдронаттын миокарддын некрозунун жүрүшүнө тийгизген таа-
сирин изилдөөгө арналган. Милдронат менен 10 күн дарылангандан кийин, адаптация жана кайра реадаптация-
лоонун 30-чу күнү симуляцияланган кардионекрозу бар жаныбарларда креатинфосфокиназанын - МB (
КФК-MB), тропонин Т (ТрТ), аспартатаминотрансферазанын (AсAT), кан сывороткасындагы протеиндерди бай-
ланыштыруучу май кислоталарынын (жүрөк формасы) кыйла азайган.

Киришүү. Саламаттыкты сактоо менен байланышкан инфекциялар көйгөйү өнөр жайы өнүккөн өлкөлөрдө гана эмес, өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдө да коомдук саламаттыкты сактоодо маанилүү роль ойнойт, натыйжада аракетсиздик жана чечилбеген көйгөйлөр олуттуу кесепеттерге алып келиши мүмкүн. Ошол эле учурда көрсөтүлүп жаткан медициналык кызматтын сапатынын төмөндөшү болушу мүмкүн, бул өлүмгө, оорунун өнүгүшүнө, дарылоонун жана стационарда калуу мөөнөтүнүн көбөйүшүнө, ошондой эле дарылоо наркынын жогорулашына алып келиши мүмкүн..
Оорукана ичиндеги инфекциянын эң кеңири тараган булагы заара чыгаруучу жолдорунда жасалуучу манипуляциялар болуп саналат. [3, 6] Катетер менен байланышкан заара чыгаруу жолдорунун инфекциялары бардык саламаттыкты сактоо менен байланышкан инфекциялардын 80% түзөт.
Изилдөөнүн максаты Бишкек шаарындагы ооруканаларда катетерге байланыштуу заара чыгаруучу инфекцияларды каттоонун жана аныктоонун натыйжалуулугун талдоо болгон.
Материалдар жана ыкмалар. MS Excel программалык пакетинин жардамы менен 2017-2021-жылдарындагы отчеттук маалыматтары менен ретроспективдүү талдоо жүргүзүлгөн. Биз Бишкек шаарындагы 10 саламаттык сактоо мекемесинин медициналык жардам көрсөтүү менен байланышкан инфекциялар боюнча «Алдын алуучу медицина» илимий-практикалык бирикмесине караштуу республикалык инфекцияны көзөмөлдөө борбору тарабынан чогултулган отчетторун колдондук. Маалыматтар Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлигинин 2008-жылдын 29-январындагы №34 “ССБИни эпидемиологиялык көзөмөлдөө жөнүндө” буйругуна ылайык чогултулган.
Натыйжалар. 2017 жана 2018-жылдары катталган жок. 2019-жылы каттоо 2018-жылга салыштырмалуу 99% кескин өскөн. 2020 жана 2021-жылдары COVID-19 пандемиясынан улам каттоолордун азайышы байкалды. 2020-жылы КЗЧЖИ каттоосу 2019-жылга салыштырмалуу 65,2%, 2021-жылы 90% кыскарган. Кыргыз Республикасындагы официалдуу статистикалык маалыматтар ССБИнин таралышынын чыныгы абалын чагылдырбайт. Расмий каттоого ылайык, республиканын саламаттыкты сактоо уюмдарында ССБИнин жыштыгы 2,4% ашпайт. [4] Бишкек шаарындагы 10 пилоттук саламаттык сактоо уюмдарында этиологиялык түзүмүн чечмелөө 2017-жылы гана жүргүзүлгөн.
Жыйынтыктар.Бишкектин бардык саламаттык сактоо уюмдарында пункттук кесилиштерди изилдөөнү киргизүү зарыл экенин эске алуу менен аныктоо жана каттоо маселеси актуалдуу бойдон калууда. ББСИнин козгогучтарын антибиотиктерге болгон туруктуулугунун анализи диагностиканы, аныктоону, каттоону, дарылоону, этиологиялык интерпретацияны жакшыртууга мумкүнчүлүк түзүп, ББСИнин алдын алуунун натыйжалуулугун жогорулатуучу жана экономикалык зыянды болтурбоочу эффективдүү чараларды иштеп чыгууга мүмкүндүк берет.

Киришүү. Агрокультураларды дарылоо үчүн коргоочу формулаларды иштеп чыгуунун натыйжасында оригиналдуу шайлоо таасириндеги гербицид – пропизохлор түзүлдү. Адамдын ден соолугун жана анын жашоо чөйрөсүн коргоого багытталган иш-чараларды негиздөө жана өткөрүү максатында (бул айлана-чөйрөнү коргоо жана коомдук саламаттык жаатындагы айрым алдыңкы мамлекеттик милдеттердин чечими болуп саналат, ошондой эле улуттар аралык мыйзамдардын талаптарына ылайык келүү максатында, өндүрүштү долбоорлоо стадиясында эле пропизохлордун уулуу касиеттеринин таасир этүүнүн оозеки жолунда ар кандай режимдерде көрүнүшүнүн мыйзам ченемдүүлүгүн аныктоо зарыл, ошондой эле коопсуз өндүрүү жана андан ары айыл чарбасында колдонуу үчүн бир катар гигиеналык эрежелерди негиздөө. Мындай ыкмаларды жана методдорду иштеп чыгууда өзгөчө роль жаңы ксенобиотиктерди жана генерик-молекулаларды санитардык-токсикологиялык изилдөөгө таандык, алардын натыйжасында пестицид препараттарынын жана алардын таасир этүүчү заттарынын чектик жана босоголук дозаларынын чоңдугу белгиленет.
Изилдөө максаты - Бул изилдөөнүн максаты келемиштердеги курч оозеки санитардык-токсикологиялык изилдөөдө пропизохлорду мүнөздөө болгон. Максатка жетүү үчүн курч оозеки уулануунун параметрлерин аныктоо керек болчу (ЛД50).
Материалдар жана ыкмалар. Курч экспериментте Тест системасы ак эркек келемиштер болгон. Курч экспериментте пропизохлордун төмөнкү дозалары (дене салмагына жараша) келемиштерде сыналган – 2000, 3000, 5000 жана 6000 мг/кг.
Натыйжалар. Курч экспериментте, 3000 мг/кг дене салмагынан же андан көп дозадан баштап, изилдөө кошулмасын бир жолу оозеки киргизүүдө, келемиштерде кыймылдын азайышы, тоют жана суунун азайышы, тризмалар, Атаксия, тремор жана талма байкалган. Жогоруда белгиленген белгилер нейротоксикалык эффектке ээ заттарга мүнөздүү. Бирок, бул изилдөөдө симптомдордун патогенезин изилдөө үчүн моноаминоксидазалардын, моноаминдердин жана нейротрансмиттердин деңгээли боюнча изилдөөлөр жүргүзүлгөн эмес. Дене салмагынын 3000 мг/кг дозасынан баштап, изилденген кошулманы киргизгенден кийин биринчи-үчүнчү күнү болгон жаныбарлардын өлүмү белгиленди. Патологиялык картина боор, бөйрөк, бөйрөк үстүндөгү бездер, уйку безиндеги гемодинамикалык бузулуулар, ошондой эле боордогу деградациялык өзгөрүүлөр жана ичеги-карындын былжыр челинин катаралдык сезгениши менен мүнөздөлгөн.
Жыйынтыктар. Интоксикациянын патогенезинде боордун жана бөйрөктүн жабыркашы, зат алмашуунун бузулушу маанилүү. Изилденген кошулманын 2000 мг/кг дозасы максималдуу жол берилет, ал эми 6000 мг/кг дозасы өлүмгө алып келет. Изилденип жаткан кошулманын курч оозеки уулуулугунун параметрлери аныкталды. Курч экспериментте ЛД50 пропизохлор аныкталды, ал эркек келемиштер үчүн 3745,4 ± 511,9 мг/кг, ЛД84 – 4999,3 мг/кг, ЛД16 – 2491,5 мг/кг түзгөн.

Киришүү. Фунгициддер, алардын үлүшү туруктуу өсүүдө, айыл чарба өсүмдүктөрүнүн грибок оорусуна каршы күрөшүү үчүн айыл чарбасында колдонулат. Бирок, көбүрөөк натыйжалуулук үчүн, иш жүзүндө алар полдун агрофонду эске алуу менен колдонулушу керек. Фенилпиролдун туундулары жогорку эффективдүү фунгициддер катары таанылат. Ошол эле учурда, фенилпирролдор триптофандан кээ бир бактериялар тарабынан өндүрүлгөн экинчилик метаболит болгон пирролнитриндин химиялык туундулары болуп саналат. Фенилпирролдор козу карындын өнүгүүсүнүн бардык этаптарын, споралардын өнүшүн, урук түтүкчөлөрүнүн узартылышын жана мицелийдин өсүшүн токтотот.
Изилдөө максаты - Келемиштерде курч оралдык токсикологияны изилдөөдө фенилпирролдун туундусунун мүнөздөмөсү. Максатка жетүү үчүн, курч оозеки уулуулугун (LD50) параметрлерин аныктоо зарыл болгон.
Материалдар жана ыкмалар. Эркек ак келемиштер курч экспериментте тест системасы катары кызмат кылган. Келемиштерге жасалган курч экспериментте фенилпиролдун төмөнкү дозасы (дене салмагына карата) сыналган - 5000 мг / кг.
Натыйжалар. Сыноочу кошулманы дене салмагынын 5000 мг/кг дозасында бир жолу оозеки кабыл алуу менен курч экспериментте келемиштерде зааранын, куйруктун жана жүнүнүн күрөң түскө боёлгону байкалган. Мында малдын елуму байкоо жургузуунун буткул мезги-линде белгиленген эмес.
Жыйынтыгы. Жүргүзүлгөн изилдөөлөрдүн негизинде жана «Кооптуулугу боюнча пестициддердин гигиеналык классификациясына» ылайык, фенилпирролдун туундусу курч пероралдык ууландыргычтыктын критерийи боюнча аз коркунучтуу кошулмаларга (коркунучтун 4-классы): LD50 таандык экендиги аныкталган. эркек келемиштер үчүн, оозеки, дене салмагынын 5000 мг / кг ашык.

Киришүү. Фунгициддер, алардын үлүшү туруктуу өсүүдө, айыл чарба өсүмдүктөрүнүн грибок оорусуна каршы күрөшүү үчүн айыл чарбасында колдонулат. Бирок, көбүрөөк натыйжалуулук үчүн, иш жүзүндө алар полдун агрофонду эске алуу менен колдонулушу керек. Фенилпиролдун туундулары жогорку эффективдүү фунгициддер катары таанылат. Ошол эле учурда, фенилпирролдор триптофандан кээ бир бактериялар тарабынан өндүрүлгөн экинчилик метаболит болгон пирролнитриндин химиялык туундулары болуп саналат. Фенилпирролдор козу карындын өнүгүүсүнүн бардык этаптарын, споралардын өнүшүн, урук түтүкчөлөрүнүн узартылышын жана мицелийдин өсүшүн токтотот.
Изилдөө максаты - Келемиштерде курч оралдык токсикологияны изилдөөдө фенилпирролдун туундусунун мүнөздөмөсү. Максатка жетүү үчүн, курч оозеки уулуулугун (LD50) параметрлерин аныктоо зарыл болгон.
Материалдар жана ыкмалар. Эркек ак келемиштер курч экспериментте тест системасы катары кызмат кылган. Келемиштерге жасалган курч экспериментте фенилпиролдун төмөнкү дозасы (дене салмагына карата) сыналган- 5000 мг / кг.
Натыйжалар. Сыноочу кошулманы дене салмагынын 5000 мг/кг дозасында бир жолу оозеки кабыл алуу менен курч экспериментте келемиштерде зааранын, куйруктун жана жүнүнүн күрөң түскө боёлгону байкалган. Мындамалдын елуму байкоо жургузуунун буткул мезги-линде белгиленген эмес.
Жыйынтыгы. Жүргүзүлгөн изилдөөлөрдүн негизинде жана «Кооптуулугу боюнча пестициддердин гигиеналык классификациясына» ылайык, фенилпирролдун туундусу курч пероралдык ууландыргычтыктын критерийи боюнча аз коркунучтуу кошулмаларга (коркунучтун 4-классы): LD50 таандык экендиги аныкталган. эркек келемиштер үчүн, оозеки, дене салмагынын 5000 мг / кг ашык.

Биздин маалыматта асцит, ичке ичегинин жарылып, ѳтүшүп кетишине алып келген диагнозу менен
23 жаштагы студент А.А.нын клиникалык абалы көрсөтүлдү. Эки өпкөнүн жогорку бөлүгүнүн инфильтративдик
кургак учугу. Абдоминалдык кургак учук: ичегинин кургак учугу, ичеги чел кабыгынын кургак учугу, мезенте-
риалдык лимфабездеринин кургак учугу. Жыныс органдарынын кургак учугу: инфильтрация фазасында эки та-
раптуу кургак учук сальпингити, активдүү фазасы, БК (+), МЛУ-ТБ(HRZ).

Изилдөөнүн максаты. Кыргызстандын коомдук саламаттык сактоо тармагында өзгөчө кырдаалдарга
даярдык көрүү алкагында жергиликтүү жамааттар менен эффективдүү өз ара аракеттенүү үчүн кыргыздардын
маданиятындагы этикалык негиздерди аныктоо. Материалдар жана ыкмалар. Кыргыз макал-лакаптары камтылган беш булак сапаттык документалдык талдоо ыкмасы менен изилденген. Талдоо үчүн темалар: «ден соолук»;
«жыргалчылык»; «жакшы»; мааниси боюнча ден соолук жана жыргалчылык деген сөздөргө окшош темалар; социалдык тилектештикке байланыштуу темалар. Натыйжалар жана талкуулоо. 59 макал-лакаптар төмөндөгү
темалар менен тандалып алынган: «ден соолук» 8,47%; «эл» «көпчүлүк», «көп», «журт»44,1%;«сүйүү»,«жакшы»,
«жакшылык» 15,3%; «биримдик», «ынтымак» 32,2%. Коомдук тилектештиктин этикалык негизи катары кыргыздардын баалуулуктар системасы көрсөтүлгөн: “Эл” (44,1%); Эл менен «Биримдик» жана «Ынты мак» (32,2%);
Элге «Жакшылык» жана «Сүйүү» (15,3%); жеке «Ден соолук» (8,47%). Бул баалуулуктар системасынын бар экендигин жамааттык каада-салттары жана ырым-жырымдары “Бата”, “Ашар”, “Түлөө” жана алардын катышуучуларынын организминдеги оң биохимиялык, нейроэндокриндик жана физиологиялык өзгөрүүлөр далилдейт.
Биздин теория: эл өзүнүн маданий баалуулуктарынын негизинде, жамааттык ырым-жырымдарды жана үрп-адаттарды аткаруу аркылуу топтун иденттүүлүгүн, жамааттык аң-сезимди жана социалдык тилектештикти күчөтүүчү
позитивдүү нейроэндокриндик, биохимиялык жана социалдык факторлорду, ошону менен бирге элдин туруктуулугун, өз убагында жана тез арада түрдүү шарттарга көнүүгө жана калыбына келүүгө мобилизациялайт, бул
өзгөчө кырдаалдардын адамдарга, экономикага жана коомдук саламаттыкты сактоого тийгизген терс таасирин
азайтууга жардам берет.
Жыйынтыктар. Кыргыздардын жерги ликтүү жамааттары менен эф фективдүү байланыш системаларын түзүүдө
баалуулуктардын аныкталган системасын колдонуу маанилүү: жамаат – эң жогорку жакшылык;жакшы иштер
жана өз жамаатына болгон сүйүү аркылуу жетишилген биримдик жана ынтымак инсандын ден соолугунун жана
бакубаттуулугунун аныктоочулар болуп саналат. Жергиликтүү жамааттар менен натыйжалуу жана адилеттүү иш
алып баруу саясатын иштеп чыгууда өз ара аракеттенүүнүн этикалык негизи катары аныкталган баалуулуктар
системасын эске алып, коомдук саламаттыкты сактоо тармагындагы өзгөчө кырдаалдарга даярдануу маанилүү.

Рак ооруларын изилдөө боюнча эл аралык ассоциациянын (MAIR) маалыматы боюнча, дүйнөдө жыл
сайын энелик бездин залалдуу шишиктеринин 400 000ден ашык жаңы учурлары катталат, алардын ичинен энелик
бездин рагы 60% га жакынын түзөт жана жыл сайын 180 000ден ашуун аялдар андан өлөт. Ошентип, плевра
көңдөйүнүн метастаздык жабыркашы менен коштолгон энелик бездердин залалдуу шишиктеринин жаңы диагноз
коюлган кеңири таралган формаларында, плевранын ичиндеги терапиянын ар кандай варианттары менен систе-
малык химиотерапия көпчүлүк учурларда метастаздык плевриттин жарым-жартылай же толук регрессиясы менен
процессти турукташтырууга жардам берет. Кыргыз улуттук онкология жана гематология борборунун (НКОГ)
көкүрөк бөлүмүндө энелик бездин залалдуу шишиктери бар 60 бейтапта метастаздык плевритти жергиликтүү
жана системалык дарылоонун айкалыштырылган ыкмаларынын натыйжалуулугун ретроспективдүү салыштырма
баалоо жүргүзүлдү. Бейтаптар 3 топко бөлүнгөн: контролдук топко симптоматикалык дарылоо менен системалуу
химиотерапия алган 20 (33,3%) бейтап кирген. негизги топко плевралдык химиотерапия менен системалуу хи-
миотерапия алган 18 (30%) бейтап кирген. кошумча топ - 22 (36,6%) бейтаптар, биологиялык эриткич катары
аутоплазманы колдонуу менен плевралык склероздоочу терапия менен системалуу химиотерапия алган. Биздин
изилдөөбүз көрсөткөндөй, биологиялык эриткич катары аутоплазманы колдонуу менен плевралдык склеротера-
пия менен бирге системалуу химиотерапияны колдонуу процесстин узак мөөнөттүү турукташуусуна жетишүүгө,
12, 15 жана 18 айлык жашоо көрсөткүчтөрүн 31,8% га жогорулатууга, 18,1% жана 13,6% салттуу системалык
жана актуалдуу дарылоо ыкмалары менен салыштырганда, бейтаптардын жашоо сапатын жакшыртуу.

Сперматогендик жана гормоналдык функциялардын бузулушунун себеби крипторхизм [2,5] болуп,
эркектерде бир тараптуу 60%, крипторхизмдин эки тараптуу формасы менен 80%тен 100%ке чейин тукумсуз-
дукка алып келет [1,4]. 2016-жылдан 2021-жылга чейинки мезгилде 6 айдан 16 жашка чейинки крипторхизм
менен ооруган 987 балага пациенттердин топторунун мүнөздөмөлөрү жана хирургиялык кийлигишүүлөрдүн
түрлөрүнүн натыйжалуулугуна талдоо берилген. Көпчүлүктү (78,4%) 1 жаштан ашкан (1 жаштан 7 жашка че-
йинки) бейтаптар түзөт, бул крипторхизмдин өмүрүнүн биринчи жылында жетишсиз эрте аныкталбагандыгын
тастыктайт жана уруктандыруучу функциянын бузулушуна көмөкчү фактор болуп саналат. . Процесстин лока-
лизациясы менен бир тараптуу крипторхизмдин (93,6%) эки тараптуу (6,4%), ичтин урукчасынын жайгашуусунан
(94,4%) абдоминалдык жеринен (5,6%) басымдуулук кылгандыгы белгиленген. Торек-Гертцен боюнча балалык
крипторхизмди хирургиялык дарылоонун методикасы көбүрөөк травмалуу болуп саналат жана Соколов-Емель-
янов ыкмасына салыштырмалуу операциядан кийинки инфекциялык татаалдашуулардын өнүгүшүнө 2,7 эсе, ал
эми канааттандырарлык эмес жыйынтыктар 3,5 эсе көп белгиленет. Дарылоонун лапароскопиялык ыкмаларын
киргизүү заманбап хирургиянын артыкчылыктуу багыты болуп саналат, бул крипторхизм менен ооруган бейтап-
тарды хирургиялык дарылоонун натыйжаларын алгачкы мезгилде да, узак мөөнөттүү мезгилде да жакшыртууга
мүмкүндүк берет.

D витамининин төмөн деңгээли менен байланышкан ар кандай ооруларды изилдөө өсүп жаткан орган
тарабынан колдоого алынууда. Азыр Д витамининин эндокриндик, автокриндик жана паракриндик активдүүлүгү
жана адамдарда D витамининин азайышынын негизги детерминанттары жөнүндө маалыматтар бар. Витамин D
жетишсиздиги коштолгон ооруларга, адамдын организминин иштешинин бузулушуна алып келет, анын жаш курагына жараша өзүнүн өзгөчөлүктөрү бар.

Бул макалада курама патологиянын фонунда цереброспиналдык кан айлануусунун өнөкөт бузулушу бар бейтаптын клиникалык учуру келтирилген. Толук неврологиялык текшерүү, ошондой эле кошумча лабораториялык
жана инструменталдык изилдөөлөрдүн талдоосу өнөкөт соматикалык патологиясы бар бейтаптын кыймыл жетишсиздигинин келип чыгышынын негизиндеги нерв түзүлүштөрүнүн бузулушунун алдынкы этиопатогенетикалык механизмин аныктоого мүмкүнчүлүк берди.

Он жылдан ашык убакыттан бери биринчи жолу COVID-19 пандемиясынан улам кургак учуктун ди-
агностикасына жана көзөмөлдүк дарылоого чектелгендигинен үчүн кургак учуктан каза болгондор көбөйдү. Кур-
гак учукту бейтапка багытталган дарылоо бейтаптардын мүмкүнчүлүктөрүн эске алуу менен уюштурулушу керек.
Медицинада инновациялык, санариптик технологияларды колдонуу доорунда кургак учукту дарылоонун
эффективдүү ыкмаларынын бири санарип ден соолуктун элементтерин, атап айтканда, видео дарылоону колдоо
болуп саналат. Видео дарылоо жардамы менен ресурстары чектелген шарттарда, өзгөчө кырдаалдарда, ошондой
эле медициналык кызматкерлер менен пациенттердин бетме-бет байланышы кыйын жана көйгөйлүү болгон учур-
ларда өзгөчө актуалдуу.

Макалада кургак учукту аныктоодо, диагностикалоодо, дарылоодо жана алдын алууда жеке медицина
уюмдарынын ролу тууралуу адабияттагы жаңылыктар каралат. 2001-жылдан 2021-жылга чейинки мезгил ичинде
адабияттар, анын ичинде Бүткүл дүйнөлүк саламаттык сактоо уюмунун көрсөтмөлөрү, Бүткүл Дүйнөлүк Сала-
маттык Сактоо Уюмунун глобалдык отчеттору, Stop TB partnership өнөктөштүгүнүн көрсөтмөлөрү, жеке чет
өлкөлүк жана жергиликтүү авторлордун макалалары изилденди. Чет өлкөлүк авторлордун негизги адабиятта-
рында Кыргызстан менен кошуна өлкөлөрдүн бир нече адабияттары бар. Бангладеште, Вьетнамда жана Грузияда
мамлекеттик-жеке өнөктөштүктү уюштуруунун мисалы берилет. Авторлордун көбү кургак учук менен күрөшүүдө
жетишкендиктерди жогорулатуу үчүн туберкулезду башкарууга жеке медицина уюмдарын тартуу зарыл экенин
тастыкташты, бирок кургак учукка каршы дарылоо боюнча бейтаптарда кургак учукту аныктоонун, дарылоонун
жана байкоонун сапатына мониторинг жүргүзүүнү камсыз кылуу зарыл экенин кѳрсѳтүштү.

Өпкөдөн тышкаркы кургак учуктун өз убагында микробиологиялык диагностикалоо жана молекулярдык-генетикалык методдорду колдонуу проблемасынын актуалдуулугу өзүнүн маанисин сактап калууда.
Изилдөөнүн максаты - кургак учуктун өпкөдөн тышкаркы формасы менен ооруган бейтаптардын клиникалык
материалынан бөлүнүп алынган үлгүлөрдү резекциялоонун микробиологиялык, молекулярдык-генетикалык жана
гистологиялык ыкмалары менен МБТнын кургак учукка каршы дарыларга сезгичтигин/резистенттүүлүгүн текшерүүнүн натыйжаларын салыштыруу. Изилдөө үчүн № 8 «Кургак учуктун активдүү оорулары жөнүндө» мамлекеттик отчеттуулук формалары жана № 089 / у-түб «Кургак учук менен ооруган бейтаптын билдирүүсү»,
ТБ 06 каттоо формалары - таблица 3б пайдаланылды: «Дары-дармектерге сезгичтигин текшерүүнүн натыйжалары
2021-жылы Улуттук фтизиатрия борборунда дарыланган өпкөдөн тышкары кургак учук менен ооруган 104 бей-
таптын өпкөдөн тышкаркы кургак учук менен ооругандардын биринчи жана экинчи катардагы дары-дармектерине, ТБ-06 № 003/У каттоо формасы (болжол менен оорунун тарыхы). Колдонулду Hine тестинин молеку
лярдык-генетикалык ыкмасын колдонуу микроскопия жана өстүрүү методдору менен салыштырганда MBT аныктоо үчүн оң натыйжалардын жогорку пайызын алууга мүмкүндүк берди. Hine тестинин бул оң натыйжаларын салыштырганда абдан ишенимдүү жыйынтыктар табылган. MBT штаммдарынын биринчи катардагы дары-дармектерге туруктуулугунун тестин изилдөөдө, ПЛУ жана КДТ менен биринчи катардагы дарыларга сезгичтиги
сакталган MBT штаммдарын аныктоодо эки маданий ыкмага карата Хейн-тест ыкмасынын ортосунда олуттуу айырмачылыктар болгон жок. Hine тестинин бул оң натыйжаларын салыштырганда, абдан ишенимдүү жыйынтыктар табылган. Ошентип, маданий Levenshtein-Йенсен менен салыштырганда олуттуу айырмачылыктар байкалды.

Терең жайгашкан кан тамырлардын тромбозу (ДВТ), кан тамырлардын тромбозу (TPV, тромбофлебит) жана өпкө эмболиясына (ПЭ) кирген веналардын тромбоэмболиялык ырбашы (ВТЭК) ондогон жылдар бою ар кандай патологиясы бар бейтаптарга жана бардык адистиктеги дарыгерлерге
таандык болгон эң маанилүү клиникалык көйгөй бойдон калууда. Авторлор курч кан тамыр оорулары
менен ооругандарды ооруканага жаткыруунун курамынын өзгөрүшүн карап, артериялык эмболиянын
санынын көбөйүшүн жана курч ишемиянын оорлошунун жогорулагандыгын далилдешет

Киришүү. Абдоминалдык хирургиянын негизги көйгөйлөрүнүн бири - өзгөчө шашылыш хирургияда
жарааттардын татаалданышын алдын алуу. Изилдөөнүн максаты – хирургиялык жараатты озондогон эритме-
лерди жана инфракызыл нурланууну камтыган профилактикалык иш-чараларды колдонуу аркылуу курч аппен-
дицит менен ооругандарды дарылоонун натыйжаларын жакшыртуу. Куралдар жана изилдөөнүн ыкмасы.
Изилдөөгө аппендициттин деструктивдүү формасы менен (85инде флегмоноздук формада, гангреноздо 9 жана
жергиликтүү перитониттин флегмоноздук асқынууда) 105 бейтап камтылган. Изилдөөдө клиникалык, лаборато-
риялык жана аспаптык изилдөө ыкмалары колдонулган (УЗИ). Дарылоо процессинде эки топ аныкталды: Би-
ринчи топ - негизги (51 бейтап) антибиотиктерден тышкары операция учурунда жана курсак көңдөйүн тигип
жатканда озондун концентрациясы 8-10 мкг/мл озондолгон эритме менен сугаруу жүргүзүлөт. операциядан ки-
йинки экинчи күнү - хирургиялык жараатты инфракызыл нурлануу менен нурлантуу - 10 мүнөттүк экспозиция,
дарылоо курсуна 5-6 сеанс. Контролдоочу топ – 54 бейтап, операциядан кийин антибиотиктерди булчуңга (ген-
тамицин же ампициллин) жана микроирригатор аркылуу курсак көңдөйүнө гентамицин 1,0 менен суткасына бир
жолу алышкан. Мындан тышкары, эки топтун көбү ооруну басаңдатуучу жана инфузиялык терапия болуп саналат.
Негизги көрсөткүчтөрү (жынысы, жашы, аппендициттин формалары) боюнча эки топ тең бирдей болгон. На-
тыйжалар. Операциядан кийинки курсту салыштырганда, негизги топто оору синдрому тезирээк жоголуп, тем-
пература нормага кайтып, жара процессинин жагымдуу жүрүшү, интоксикациянын лейкоциттик индекси тезирээк
төмөндөшү шарттуу болгон. Кайталанган топтордо татаалдашуу 54түн 9унда (16,79), ал эми негизги топтордо
51дин 4үндө (7,89) байкалган. Жыйынтыгы. Озондоштурулган эритмени жана жарааттын татаалданышын алдын
алуу үчүн инфракызыл нурланууну колдонуу татаалдашуулардын жыштыгын эки эсе кыскартууга мүмкүндүк
берди, бул аны кеңири мааниде колдонууну сунуш кылуу үчүн негиз болуп саналат

Макалада Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүү мектептеринин башталгыч класстарындагы балдардын физикалык өнүгүүсүн жана боюнун өсүшүн баалоо боюнча, калктын бул тобундагы ашыкча салмактын
жана май басуунун жайылышы жөнүндө туура түшүнүк жаратуу менен бирге үй-бүлө, мектеп, жамаат
деңгээлинде балдардын физикалык жана психикалык өнүгүүсүнө таасир эткен чөйрөгө мүнөздөмө берүү үчүн
жүргүзүлгөн изилдөөлөрдүн натыйжасы берилген.

Киришүү. ВИЧ-инфекциясынын жана вирустук гепатиттеринин В, С түрүнүн негизги терс көрсөт күчтөрүнүн бири – оорунан улам эрте өлүмгө дуушар болуу. Изилдөөнүн максаты- Кыргыз Республикасындагы АИВ жана В, С вирустук гепатиттери менен коинфекциядан
өлүмдүн көрсөткүчүн жана андан потенциалдуу өмүрүнөн ажыраган жылдарын (ПӨАЖ) аныктоо. Материалдар жана ыкмалар. Республикада 2001-2021-жылдар аралыгында ВИЧ/СПИДден каза болгон 2879 кишинин электрондук базасына MS Excel программасы менен статистикалык талдоо жүргүзүлдү. АИВ менен жашаган адамдардын оорусу, өлүмү, өмүрүнүн узактыгы жана ПӨАЖ көрсөткүчү талданды. Ошондой эле,
АИВ-инфекциясы менен жашаган адамдардын омурунун узактыгы менен өлкөдө антиретровирустук терапияны жүргүзүүнүн ортосундагы корреляция байланыш Пирсон ыкмасы менен аныкталды.
Натыйжалар. 2001-2021-жылдар аралыгында АИВ-инфекциясынан өлүм көрсөткүчүнүн 23 эсеге өсүшү байкалды (100 миң адамга 2001-жылы 0,14 – 2021-жылы 3,3). Каза болгондордун орточо жашы 39,9 жашты түздү.
АИВ-инфекциясынан өлгөндөрдүн 60 % бир эле учурда вирустук гепатиттердин В жана С түрүн да жугузуп алышкандар түзүшкөн. Республика боюнча 2001-2021 жж. аралыгында АИВ-инфекциясынан ПӨАЖ 83817 жылды түздү. Динамикада ВИЧ-инфекциясын жуктурган адамдардын диагноз коюлгандан кийин орточо жашоо
узактыгынын (0,4 жылдан 4,3 жылга чейин) өсүшү байкалат, бул антиретровирустук терапиянын жакшыртылышы менен байланыштуу, көрсөткүчтөрдүн отросунда түз күчтүү корреляция байланышы бар (r=0,96). Жыйынтыктар. Алынган жыйынтыктар АИВ/ВГ ко-инфекциясы эрте өлүмгө алып келип, жогорку зыяндуу экендигин көрсөтөт. Ишке жарактуу жаштардын жана репродуктивдүү курактардын арасында катталган өлүм мамлекеттин адам капиталын жоготууга алып келет.

Киришүү. Бүгүнкү күндө дүйнө жүзүндө АИВ-инфекциясы менен парентералдык вирустук гепа-
титтердин айкалышкан учурлары социалдык маселе болуп саналат. АИВ жугузуп алгандардын 20-40 % ында ви-
рустук гепатит С (ВГС) инфекциясы кездешет жана 70 % дан көбүндө вирустук гепатит В (ВГВ) инфекциясынын
ооруп жаткан же ооруп өткөндүгүн билдирген маркерлору кездешет. Биздин изилдөөнүн максаты АИВ менен
жашаган адамдардын жана дени сак элдердин арасында парентералдык вирустук гепатиттердин таралышын са-
лыштыруу. Материалдар жана ыкмалар. Изилденүүчү материалдар ооруулардын алдын алуу жана санитардык
эпидемиологиялык көзөмөлдөө департаментинин № 1 отчеттук формасы, изилдөөгө катышкандардын анкеталары
жана АИВ менен жашаган адамдар менен дени сак элдердин кандарынын сывороткалары. Көп жылдык №1 от-
четтук формасындагы жана катышуучулардын анкетасындагы маалыматтарды жалпы кабыл алынган статисти-
калык ыкма менен MS Exel компьютердик программасын колдонуп изилдедик. Ал эми АИВ менен жашаган жана
дени сак адамдардын кандарынын сывороткаларын лабораторияда серологиялык ыкма (ИФА) колдонуп гепатит
В жана С вирустарынын маркерлорунун таралышын аныктадык. Натыйжалар. Гепатит В вирусунун HBc-IgG
маркеры АИВ менен жашаган адамдардын 50,5 % нан (ИИ 95: 40,3-60,7), ал эми дени сак элдердин 23,8 % нан
(ИИ 95: 21,2-26,4) табылды. HBsAg таралышы салыштырмалуу АИВ менен жашаган адамдардын арасында жо-
гору (7,7 %) дени сак элдерге караганда (3,1%). Ошондой эле ВГС инфекциясы АИВ менен жашаган адамдардын
арасында кенири таралган, көрсөткүчү 40,8 % түздү, дени сак адамдардын арасында көрсөткүч 4,8 % ды түздү.
Көрсөткүчтөрдүн айырмасы статистикалык жактан тастыкталат (Р< 0,01). Жыйынтык. Изилдөөнун жыйынтыгы
көрсөткөндөй, дени сак адамдарга караганда АИВ менен жашаган адамдардын арасында гепатит В жана С
түрүнүн таралышы жогору, бул статитикалык жактан тастыкталды.

Киришүү. Жүрөк-кан тамыр оорулары дүйнө жүзү боюнча өлүмдүн негизги себептеринин бири. Жүрөк-кан
тамыр оорулары түзүмүндө өзгөчө орунду артериялык гипертензия ээлейт, бул жүрөк бейтаптарынын
өлүмүнүн башкы фактору. Кыргыз Республикасында акыркы он жылдыктарда гипертониянын таралышы
40-50% га жогорулады, эпидемиологиялык изилдөөлөргө ылайык ИНТЕРЭПИД жана STEPS 44-46% ды
түзөт, ал эми жүрөк-кан тамыр оорулары (анын ичинде гипертониядан) өлүмү отчетторго ылайык. Электрондук Саламаттыкты Сактоо Борборунан 2019-жылы жалпы өлүмдүн 51% түзгөн.
Изилдөөнүн максаты - Кыргыз Республикасында баштапкы медициналык-санитардык жардамдын
деңгээлинде артериялык гипертензияны контролдоонун натыйжалуулугун баалоо индикаторлорун иштеп
чыгуу.
Материал жана методдор. 2019-жылга Бишкек шаарынын Биринчи май районунун дайындалган бардык
пациенттеринин акыркы үлгүсүнүн Кыргыз Республикасынын Саламаттыкты сактоо министрлиги тарабынан
бекитилген амбулатордук карталардын маалыматтарын иштеп чыгуу (КМФ амбулаториялык, No 025/y формасы). Көрсөткүчтөр электрондук саламаттыкка ылайыкташтырылган SPSS Syntax программасынын жардамы менен талданды. P <0.05 мааниси статистикалык маанинин босого деңгээли катары кабыл алынган.
Натыйжалар. Артериялык гипертонияны аныктоо көрсөткүчү дайындалган калктын жалпы санына салыштырмалуу 2,69%ды түздү, анын ичинен эркектер - 1,78% жана аялдар - 3,45% (p <0,001). Гипертония менен
ооругандардын жаш курамын баалоодо, 1,9-3,3% бейтаптар 40 жашка чейинкилер экени аныкталды. Кан басымы жылына 2 же андан көп жолу өлчөнгөн гипертониялык оорулуулардын үлүшү бардык ҮМБ үчүн
90%дан жогору болгон; No3, No7, No14, No16 ҮМБларда гипертония менен ооругандардын үлүшү, алар
үчүн жалпы жүрөк-кан тамыр коркунучу 56,5%, 94,7%, 98,3% жана 89,3% түзгөн. Гипертонияга каршы дары
терапиясы пациенттердин 73,6% дайындалган, ал эми пациенттер арасындагы гипертонияны контролдоонун
натыйжалуулугу 45% ды түзгөн.
Жыйынтыгы. БМСЖ деңгээлинде гипертониялык контролдун натыйжалуулугун баалоо үчүн 2 негизги индикаторду колдонуу сунушталат: саламаттыкты сактоо мекемесинин деңгээлинде гипертония контролдугунун натыйжалуулугун баалоого мүмкүндүк берүүчү индикатор, башкача айтканда гипертония менен
ооругандардын максатына жеткен саны Календардык жылдарда ушул мекемеге кайрылган гипертония менен
ооруган бардык пациенттерге карата ВР баалуулуктары жана суб-улуттук деңгээлде гипертонияны контролдоонун эффективдүүлүгүнүн көрсөткүчү, б.а. гипертония аныктоо индикатору

Киришүү. Кыргыз Республикасында В вирустук гепатити актуалдуу көйгөй бойдон калууда. Улуттук
эмдөө календарына пландуу иммунизацияны киргизүү азыркы этапта В вирустук гепатитинин эпидемиялык про-
цессине өзгөртүүлөрдү киргизди.
Изилдөөнүн максаты- өлкөдөгү эпидемиялык кырдаалга баса берүү үчүн азыркы этапта В вирустук гепатитинин
эпидемиялык процессине талдоо жүргүзүү .
Материялдар жана ыкмалар. Иштин жүрүшүндө эпидемиялогиялык, статистикалык жана серологиялык изилдөө
ыкмалары колдонулган
Натыйжалар жана талкуулор. Расмий статистикага ылайык , минималдуу интенсивдүү көрсөткүч (ИП) 2020 –
жылы 1,5 % максималдуу көрсөткүчү 2003-жылы 38,9 % болгон. Белгилей кетсек, В гепатитине чалдыккандар
азаят, жаш курактык структураны талдоо балдар калкынын жүргүзулүп жаткан иммундук алдын алуусун чексиз
натыйжалуулугун көрсөтөт. Бойго жеткен калктын көбөйүп жана жогорку ооруу тынчсызданууну жаратат. Жаш-
тар арасында АИЖ-жугуштуу оорусунун 7,1%ди түзөт, бул анын биздин республиканын калкыные арасында
олуттуу таралганын көрсөтүп турат.
Жыйынтыгы.Эпидемиялык анализдин жыйынтыгы боюнча Кыргыз Республикасынын калкынын В вирустук ге-
патитине чалдыгуу 24,3 эжеге кыскарган. Бойго жеткен калктын оорусу туруктуу тенденцияга ээ, орточо деңгээли
9,7%.

Кирүшүү. Бүткүл дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун (ВОЗ) 2019-жылдагы маалыматы боюнча дүйнө жүзү боюнча вирустук гепатит В (HBV) менен 296 миллион адам жашайт, жыл сайын 1,5 миллионго жакын жаңы инфекциялар катталат. 2019-жылы дүйнөдө 820 000 адам, ал эми Европа региондорунда 171 000ге жакын адам боор циррозунун жана гепатоцеллюлярдык рактын (боордун биринчилик рагы) өнөкөт вирустук гепатит В кесепеттеринен каза болгон. Кыргызстан вирустук гепатиттин көп тараган өлкөсү. Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо
уюмунун эсеби боюнча, Кыргызстанда жарым миллионго жакын адам В вирустук гепатити менен жабыркайт. Изилдөөнүн максаты - Кыргыз Республикасында В вирустук гепатитин эпидемиологиялык көзөмөлдөө системасынын өнүгүшүн талдоо. Материалдар. Адабият маалыматтары, ченемдик-техникалык документтер (ЧТД)
жана саламаттык сактоо уюмдарынын отчеттук маалыматтары. Ыкмалар. Алынган маалыматтардын сыпаттама мүнөздөмөсү жана статистикалык иштеп чыгуусу жүргүзүлдү, айрым эпидемиологиялык белгилердин өсүү жана төмөндөш тенденциялары аныкталды. Изилдөөнун натыйжалары. Саламаттык сактоо уюмдарында ВГВ оорусун аныктоо, эсепке алуу жана билдирүү
системасына таасир этүүчү бардык NTDлардын кыскача баяндамасы келтирилген. ВГВга чалдыгуу динамикасы жана алардын жаш өзгөчөлүктөрү боюнча эпидемиологиялык мүнөздөмөлөрү ретроспективдүү изилденген. Жаңы төрөлгөн ымыркайларды эмдөөнү киргизүүнүн оорунун динамикасына тийгизген таасиринин өзүнчө
мүнөздөмөсү келтирилген. Алынган маалыматтардын негизинде Кыргыз Республикасында В вирустук гепатитине эпидемиологиялык көзөмөл жүргүзүү системасын өркүндөтүү боюнча сунуштар иштелип чыккан. Корутунду. Ченемдик-техникалык документтер ВИЧти эрте аныктоонун, эсепке алуунун жана отчеттуулуктун сапатын жогорулатуунун эсебинен эпидемиологиялык көзөмөлдөө тутумун жакшыртууну камсыз кылды. Акыркы 20 жылда ВГВга чалдыгуу төмөндөө тенденциясын көрсөттү, бул кабыл алынган мыйзам актыларынын, Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн токтомунун жана Саламаттык сактоо министрлигинин буйруктарынын алкагында
жаңы төрөлгөн ымыркайларды эмдөөнүн киргизилишине байланыштуу.

Киришүү. Борбордук Азия мамлекеттери, анын ичинде Кыргыз Республикасы (КР) вирустук гепатит боюнча эндемиялыгы жогору өлкөлөрдүн катарына кирет. Изилдөөнүн максаты А вирустук гепатитинин КР таралышын изилдөө болуп саналат. Изилдөөнүн материалы - Бишкек шаарынын 11-үй-бүлөлүк медицина борборунун (ҮМБ) аймагында жашаган адамдардын кан сывороткалары жана анкеталык маалыматтары, саламаттык сактоо уюмдарынын АВГ ооруусу боюнча отчеттук статистикалык маалыматтары болгон.
Тандалган методу кайчылаш секция, кесилиш, бир моменттүү изилдөө ыкмасы. Эпидемиологиялык изилдөө 2018-жылы бардык курактагы топтордун кадам үлгүсү боюнча тандалган 995 адамдын арасында жүргүзүлгөн. Таркалышын баалоо үчүн иммундук-ферменттик анализ (ИФА) ыкмасы менен коюлган Anti-HAV изилденген.
Изилдөөнүн жыйынтыгы көрсөткөндөй, антителолордун титри ымыркай кезинен баштап аныкталат жана 10-14
жашка чейин 62% га жетет, андан ары жаштын өсүшү менен серопозитивдүүлөрдүн үлүшү параллелдүү өсөт.
Жалпысынан алганда, серопозитивдуулугу 83% ды түзгөн. Отчеттук маалыматтар боюнча 14 жашка чейинки ооруп калган балдардын үлүшү Бишкек шаарында 74%, ал эми КР боюнча 88% түздү. КР жаш курагы боюнча ооруга чалдыгуусун талдоо көрсөткөндөй, оорунун эң жогорку деңгээли 3 жаштагы (835,0 100 миң калкка) жана
4 жаштагы (868,0 100 миң калкка) балдарда байкалат, жалпысынан республика боюнча 2018-жылы интенсивдүү көрсөткүч 154,0 [3] түздү. Жыйынтыктап айтканда, калк арасында ВГАнын таралышы жогору, антителолордун үлүшү 82,8%, инфекция негизинен 14 жашка чейин болот жана эң жогорку деңгээли 3-4 жаш курагында байкалат. ВГАнын таралышынын анык картинасын алуу үчүн КР жаш категориялары жана региондору боюнча стратификацияланган ушундай эле
рандомизацияланган изилдөөлөрдү жүргүзүү зарыл. ВГА оорусун азайтуу үчүн биринчи кезекте эмдөөнү камтыган күрөштүн өлкөлүк программасын иштеп чыгуу зарыл.

BPaL - Бедаквилин, Претоманид жана Линезолид – бул Бедаквилинден, жаны препарат Претоманид
жана Линезолидден турган жаңы толук кыска 6 айлық режим, дарыга туруктуу кургак учук (ДТ-КУ) менен оору-
гандарда изилдөөлөр катарында колдонууга Бүткүл дүйнѳлүк уюму менен бекитилген.
Жагдайга жалпы кароо жана жагдайга тоскоолдук кылуу ыкмалары жана ДT-KУ үчүн кыска жана кѳп убакытта
дарылоо режимдерине салыштырмалуу БПАЛ режимине ылайык бир бейтапты дарылоо үчүн дары-дармектердин
наркын баалоо жүргүзүлгѳн.
KNCVнин колдоосу менен Улуттук фтизиатрия борбору 2021-жылдан тартып Кыргыз Республикасында (КР)
БПАЛ режимин колдонууга даярдана баштады. Бул мезгилде Кыргыз Республикасында БПАЛды колдонуу
боюнча Колдонмо даярдалып, ага 2021-жылдын башында КР Саламаттык сактоо министрлиги кол койгон. Окутуу
материалдары даярдалды, алар боюнча кургак учукка каршы кызматтын бардык негизги адистери Борбордук
консилиумга жана Кара-Балта шаарындагы Республикалык Кургак учукка каршы ооруканага (РПТБ) басым жасоо
менен окутулду, анда бардык пациенттерди тез арада дарылоо пландаштырылган.
Жөнгө салуучу документациянын болушуна, окутуу, дары-дармектердин жана бейтаптардын болушуна караба-
стан, дарылоого кабыл алуу жай болуп жатат. Кийинки 3 жылда BPaL режимин ишке ашырылса мамлекет 460,000
АКШ долларга чейин сактай алат.
БПАЛ режиминде дарылоо өлкөгө ДТ-кургак учук менен ооруган бейтаптарды дарылоонун натыйжалуулугун
бир кыйла жогорулатууга жана Кыргыз Республикасында кургак учука каршы экинчи саптагы препараттарды
сатып алууга жумшалган мамлекеттик жана Глобалдык Фонддун каражатын рационалдуу пайдаланууга жардам
берет.